Polska w Unii Europejskiej

Transformacja systemowa umożliwiła Polsce ubieganie się o członkostwo we Wspólnotach Europejskich. Stosunki dyplomatyczne między Polską a ówczesnym EWG zostały nawiązane już we wrześniu 1989 r. Rozpoczęły się wtedy negocjacje w sprawie umowy o handlu oraz współpracy handlowej i gospodarczej. W tym samym roku grupa najbogatszych państw świata G7 przyznała Polsce oraz Węgrom pomoc ekonomiczną w ramach programu PHARE.

W dniu 19 września 1989 podpisano w Warszawie „Umowę w sprawie współpracy handlowej i gospodarczej” między Polska a EWG. W dniu 25 maja 1990 roku złożyliśmy w Brukseli wniosek o rozpoczęcie negocjacji dotyczących zawarcia umowy stowarzyszeniowej miedzy RP a Wspólnotami Europejskimi. Podpisanie traktatu nastąpiło 16 grudnia 1991 roku.

Od 1992 r. obowiązywała tzw. umowa przejściowa, liberalizująca stosunki handlowe między Polską a państwami członkowskimi Wspólnot. Rozpoczęto również dialog polityczny miedzy obiema stronami – ustanowiono strefę wolnego handlu dla wyrobów przemysłowych, uregulowano kwestie dotyczące przepływu usług, pracowników, kapitału, możliwości zakładania przedsiębiorstw, zasad współpracy finansowej i kulturalnej.

W dniach 21 – 22 czerwca 1993 podczas szczytu Unii w Kopenhadze określono polityczne i ekonomiczne kryteria przystąpienia do państw Europy Środkowej do UE – tzw. kryteria kopenhaskie. Najważniejszym z nich był warunek, że państwa ubiegające się o wstąpienie do Unii muszą być demokratyczne i przestrzegać zasad gospodarki rynkowej. Ponadto państwa kandydujące powinny przyjąć dorobek prawny Wspólnoty, czyli dostosować swoje prawo do prawa unijnego.

W dniu 8 kwietnia 1994 roku Polska złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej.

3 maja 1995 roku Komisja Europejska opublikowała „Białą Księgę” w sprawie przygotowania krajów Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z Jednolitym Rynkiem Unii Europejskiej. W dokumencie tym określono kolejność działań w dostosowaniu prawa kandydujących do przepisów obowiązujących w UE.

26 kwietnia 1996 roku Komisja Europejska przesłał rządom państw kandydujących kwestionariusze zawierające pytania dotyczące różnych dziedzin życia politycznego, gospodarczego, i społecznego państwa. Odpowiedzi posłużyły Komisji Europejskiej do przygotowania opinii na temat kandydatów.

16 lipca 1997 Komisja Europejska przedstawiła w Parlamencie Europejskim pozytywną opinię w sprawie polskiego wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej. Znalazło się w niej m. in. sformułowanie, że Polska ma cechy kraju o stabilnych instytucjach gwarantujących rządy prawa, przestrzeganie praw człowieka, dba o poszanowanie praw mniejszości. Polska gospodarka może być uważana za funkcjonująca gospodarkę rynkową i powinna poradzić sobie z presją konkurencji i sił rynkowych. Zwrócono szczególną uwagę na konieczność dostosowania polskich przepisów do prawa wspólnotowego w takich sektorach, jak rolnictwo, środowisko naturalne, transport. Komisja zaleciła również rozpoczęcie negocjacji z Polska w sprawie jej przyjęcia do Unii Europejskiej.

Podczas szczytu w Luksemburgu zapadła decyzja o rozpoczęciu od marca 1998 roku negocjacji akcesyjnych z sześcioma państwami kandydującymi: Polską, Czechami, Węgrami, Estonią, Słowenią, Cyprem. Z czasem liczba tych państw wzrosła i powiększyła się o Litwę, Łotwę, Słowację, Maltę, Bułgarię i Rumunię. Stworzono też perspektywę członkostwa dla Turcji. Podstawowymi kryteriami według których oceniono zdolność kandydatów do przystąpienia do UE były: stabilność polityczna w warunkach demokracji, rządy prawa i przestrzeganie praw człowieka, konkurencyjność ich gospodarek i zgodność norm prawnych w sferze społeczno-ekonomicznej.

Po stronie Unii Europejskiej warunkiem przyjęcia nowych członków było zreformowanie jej instytucji tak, by pozostawały one funkcjonalne po rozszerzeniu unii. Przed Polską stanęły trzy zadania, konieczne do wypełnienia przed zakończeniem negocjacji akcesyjnych z UE:

• dostosowanie polskiego prawa i funkcjonujących w jego ramach instytucji do dorobku UE,
• wynegocjowanie jak najkorzystniejszych warunków przystąpienia,
• stworzenie niezbędnych przesłanek dla umiejętnego wykorzystania przyznanych Polsce funduszy pomocowych z PHARE, ISPA, SAPARD.

28 stycznia 1997 roku rząd polski przyjął Narodową Strategię Integracji, w której przedstawiono zadania wynikające z procesu dostosowania w okresie poprzedzającym negocjacje, w trakcie ich trwania i w pierwszym okresie członkostwa.

W sierpniu 1998 Sejm RP przyjął ustawę powołującą Komitet Integracji Europejskiej. Jego zadaniem stało się programowanie i koordynowanie polityki w sprawach związanych z integracją Polski z Unią Europejską oraz koordynowanie działań administracji państwowej w zakresie wykorzystania pomocy zagranicznej. W tym czasie trwało przeglądanie polskiego prawa pod kątem zgodności z unijnym. Właściwe rokowania w sprawie członkostwa rozpoczęły się pod koniec 1998 roku.

Do uzgodnienia było 30 obszarów rokowań (zwanych rozdziałami). Najtrudniejsze okazały się rolnictwo, ochrona środowiska, podatki, finansowanie i budżet, polityka regionalna i koordynacja instrumentów strukturalnych, swobodny przepływ ludzi.

Negocjacje akcesyjne zakończyły się w grudniu 2002 roku 13 grudnia 2002 roku na szczycie w Kopenhadze Rada Europejska podjęła decyzje o rozszerzeniu Wspólnoty o dziesięć krajów, w tym o Polskę. Traktat akcesyjny podpisano w Atenach 16 kwietnia 2003 roku. Dalsza procedura obejmowała ratyfikację układu przez Parlament Europejski, państwa członkowskie i państwa kandydackie.

Referendum akcesyjne odbyło się w Polsce 14 maja 2003 roku. Frekwencja wyniosła 59 procent. Za przystąpieniem do UE opowiedziało się 77 procent, a przeciw było 23 procent Polaków.

1 maja 2004 r. nasz kraj stał się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej.