Powstanie ONZ

Powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych wiąże się nierozerwalnie z powstaniem i działaniami Wielkiej Koalicji. Był to sojusz państw walczących z faszyzmem podczas II wojny światowej. Bardzo szybko okazało się, że poprzedniczka ONZ, Liga Narodów, nie spełniła wiązanych z nią nadziei i nie zapobiegła kataklizmowi, jakim bez wątpienia była wojna światowa. Do upadku znaczenia Ligi Narodów dochodzi faktycznie po klęsce Francji w 1940 roku, choć obrady Liga Narodów organizowała jeszcze do 1941 roku. Oficjalnie Liga Narodów zakończyła swoja działalność dopiero 18 kwietnia 1946 roku. Natomiast nowa organizacja staje się przedmiotem rozmów przywódców ówczesnych mocarstw od momentu, kiedy tworzy się tzw. Wielka Koalicja.

Pierwszy projekt organizacji przedstawia prezydent USA Roosevelt na konferencji w Teheranie. Zgodnie z tym pierwotnym projektem przewidywano powstanie trzech organów. Były to, Organizacja Ogólna, czyli forum, na którym można by omawiać dowolne zagadnienia i opracowywać zalecenia. Organizacja miałaby się zbierać się na sesjach w różnych miejscach i jej tryb pracy byłby podobny do sesji Ligi Narodów. Drugi proponowany organ, to Komitet Wykonawczy złożony z 10 – 11 państw. Zdaniem pomysłodawcy miałby zajmować się zagadnieniami współpracy międzynarodowej w zakresie rolnictwa, ekonomii, ochrona zdrowia itp. Trzecim organem proponowano, aby był Komitet Czterech Policjantów, złożony z sygnatariuszy deklaracji moskiewskiej, czyli Wielka Trójka i Chiny. Miałby to być najważniejszy organ, odpowiedzialny za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa.

Nazwę organizacji: „narody zjednoczone” zaproponował premier Wielkiej Brytanii - Winston Churchill.

Na konferencji, w Dunbarton Oaks, przyjęto projekt statutu nowej organizacji, który przedstawiony został na konferencji założycielskiej nowej organizacji w San Francisco. Ważnym etapem w kształtowaniu się ONZ była też konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie, gdzie rozstrzygnięto przede wszystkim prawo weta przysługującego wszystkim stałym członkom Rady Bezpieczeństwa.

Jednak o ostatecznym kształcie organizacji zadecydowała konferencja założycielska ONZ w San Francisco, gdzie w toku trwających od kwietnia do czerwca 1945 roku obrad opracowano Kartę Narodów Zjednoczonych, która to Karta weszła w życie 24 października 1945 roku. Dokument ten przede wszystkim określa cele omawianej organizacji. Mówi o tym Artykuł 1.

Narody Zjednoczone dążą do następujących celów: Do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; w tym celu będą one podejmowały skuteczne zbiorowe środki dla zapobiegania i usuwania gróźb przeciwko pokojowi i dla uchylenia aktów agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi, oraz osiągały, przy pomocy środków pokojowych i zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, załatwianie lub rozstrzyganie sporów międzynarodowych albo sytuacji, które mogłyby doprowadzić do zakłócenia pokoju.

 

Zadania i cele ONZ od samego początku miały być znacznie szersze niż zadania Ligi Narodów. W ogólnych założeniach ONZ nie miał być rodzajem światowego państwa, lecz miał opierać się na zasadzie suwerennej równości wszystkich swych członków. Ostatecznie ustalono też strukturę ONZ złożoną z sześciu podstawowych organów: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretariat.

Siedziba ONZ stał się Nowy Jork, choć I Sesja Zgromadzenia Ogólnego odbyła się w 1946 roku w Londynie. Część organów ONZ ma swoja siedzibę również w Genewie, gdzie przed wojna mieściła się siedziba Ligi Narodów, ale również w Hadze, Nairobi i Wiedniu. Z ONZ współpracuje także wiele organizacji wyspecjalizowanych. Najważniejsze z nich, to: Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja NZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO), Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Układ Ogólny w sprawie Handlu i Ceł (GATT), Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Fundusz NZ Pomocy Dzieciom (UNICEF) czy Światowa Organizacja Handlu (WTO).

W pracach ONZ od samego początku wiele miejsca poświęcano problemowi praw człowieka. W dniu 15 lutego 1946 roku, Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ utworzyła komisję do spraw ochrony praw człowieka, w której pracach brało udział wielu wybitnych humanistów. Efektem i podsumowaniem jej prac było przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, 10 grudnia 1948 roku „Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka”.

Istotną sprawą jest także kwestia członkostwa w ONZ. Państwa założycielskie, to jest te, które brały udział w konferencji w San Francisco nazywa się członkami pierwotnymi. Do tych państw należy również Polska. Razem państw tych jest 51. Obecnie członkami ONZ są już 192 państwa. Aby zostać członkiem ONZ, państwo musi spełnić warunki określone w Art. 4 Karty ONZ, który mówi, że członkiem może być „każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie (…) i jest w stanie je wypełniać”. Przyjęcie nowego państwa do ONZ następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zlecenie Rady Bezpieczeństwa.