Powstanie Unii Europejskiej

Europejska Wspólnota Węgla i Stali

Powstawanie Wspólnoty Europejskiej w sensie instytucjonalnym rozpoczyna się w dniu 9 maja 1950 roku, kiedy minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman wraz z Jeanem Monnetem ogłosili plan francusko-niemieckiej współpracy w ograniczonym, lecz strategicznym sektorze węgla i stali.

Wzięcie pod międzynarodową kontrolę i zarząd tego sektora gospodarki w obu krajach, pozwoliło uniknąć błędów popełnionych po I wojnie światowej, kiedy to Niemcy czuły się upokorzone okupacją ich kluczowych pod względem gospodarczym terenów.

Planem Schumana zainteresowały się inne kraje. Przyczynił się on do powstania pierwszej organizacji o charakterze integracyjnym – Europejskiej Wspólnoty Wegla i Stali (EWWiS). Traktat o jej ustanowieniu podpisało, 18 kwietnia 1951 roku, w Paryżu, sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy.

Celem organizacji było stworzenie wspólnego rynku na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego. Głównymi instytucjami tej organizacji były: Wysoka Władza (organ wykonawczy), Specjalna Rada Ministrów, Wspólne Zgromadzenie (delegaci parlamentów narodowych) i Trybunał Sprawiedliwości. Powołując EWWiS położono fundamenty ekonomiczne pod jednoczenie się Europy.

EWG i EUROATOM

Po sukcesie EWWiS przyszły też porażki w postaci nietrafionych planów integracji militarnej (Europejska Wspólnota Obronna) i integracji politycznej (Europejska Wspólnota Polityczna). Spowodowało to, że politycy europejscy postanowili zająć się przede wszystkim ścisłą integracją ekonomiczną, odsuwając na dalszy plan pomysły integracji politycznej.

Podczas spotkania przywódców państw w Messynie w czerwcu 1955 roku powołano kolejny specjalny komitet międzyrządowy pod przewodnictwem Paula Henriego Spaaka, w celu przygotowania propozycji rozszerzenia zakresu integracji ekonomicznej. Na podstawie raportu Spaaka z 25 marca 1957 roku sześć państw EWWiS zdecydowało się podpisać w Rzymie dwa traktaty – w pierwszym z nich ustanowiał Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), przemianowaną na podstawie traktatu z Mastrichit z 1992 r. na Wspólnotę Europejska (WE), a drugi powołał do życia Europejska Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).

• Traktaty rzymskie i Traktat o Fuzji

Traktaty rzymskie weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Przewidywały one zbliżanie się polityki gospodarczej poszczególnych państw członkowskich poprzez:

• stopniowe eliminowanie ceł i innych ograniczeń w stosunkach wewnątrz EWG,
• koordynowanie polityki gospodarczej,
• prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich, 
• w zakresie polityki atomowej koordynację inwestycji i badań, wspólną działalność na rzecz rozwoju przemysłu atomowego i pokojowego wykorzystania energii atomowej.

Równolegle do traktatów rzymskich podpisano umowę w sprawie wspólnych instytucji, która miała na celu doprowadzenie do stworzenia jednolitych organów dla trzech Wspólnot. Na jej mocy w 1958 roku powołano: Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (od 1962 roku Parlament Europejski) i trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

Obie instytucje stały się wspólnymi organami EWWiS , EWG i Euratomu. Powołano jednak odrębne dla EWG i Euratomu Rady Ministrów i Komisje (odpowiedniki Wysokiej Władzy). Wspólne instytucje powstały dopiero na podstawie "Traktatu o Fuzji" z 8 kwietnia 1965 roku, który zaczął obowiązywać od 1 lipca 1967 roku.

• Polityka gospodarcza EWG

Tworząc EWG, przywódcy państw członkowskich postanowili, że wspólny rynek będzie tworzony stopniowo, w okresie przejściowym trwającym 12 lat. Ograniczenia ilościowe w handlu miedzy państwami członkowskimi zostały zasadniczo zmienione w 1961 roku. Proces redukcji ceł w obrocie wewnętrznym i dochodzenie do wspólnej taryfy zewnętrznej trwał od 1 lipca 1968 roku. Wówczas sześć państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej utworzyło unię celną.

W latach 1962 – 1968 wdrażano stopniowo wspólną politykę rolną, a od 1970 roku wspólna politykę handlową. Mimo pogłębiającej się integracji, zdarzały się sytuacje kryzysowe, jak na przykład tzw. "kryzys instytucjonalny" z 1966 roku. Impas spowodowany był sprzeciwem Francji wobec przejścia od zasady jednomyślności w głosowaniu do zasady głosowania większościowego. Kryzys zakończył się podpisaniem "kompromisu luksemburskiego", na mocy którego utrzymano zasadę jednomyślności, kiedy w grę wchodzą "bardzo ważne interesy".

• Rozszerzenie EWG

Z początkiem lat siedemdziesiątych EWG przygotowywało się do pierwszego rozszerzenia. Jednak Wielka Brytania starała się o przyjęcie do EWG już od 1961 roku, ale dwukrotnie w 1963 i 1967 roku sprzeciwił się temu prezydent Francji Charles de Gaulle. Ustąpienie de Gaulle’a w 1969 roku umożliwiło rozpoczęcie procesu rozszerzenia Wspólnot europejskich. Negocjacje z czterema krajami kandydującymi, czyli Danią, Irlandią, Norwegią i Wielka Brytanią, rozpoczęły się 30 czerwca 1970 roku. Nowe kraje członkowskie weszły do EWG 1 stycznia 1973 r. Wyjątkiem była Norwegia, której obywatele w referendum opowiedzieli się za nie przystępowaniem do wspólnoty. Przystąpienie do EWG stało się jednoznaczne z przystępieniem do pozostałych dwu Wspólnot.

W latach siedemdziesiątych powoli powracano do idei bliższej współpracy politycznej. Od 1970 roku zainicjowano okresowe konsultacje dotyczące wspólnej polityki zagranicznej, określone jako Europejska Współpraca Polityczna. W 1974 roku ustanowiono Radę Europejską, złożona z szefów państw lub rządów WE.

W 1975 roku powołano do życia nową instytucję Wspólnot Europejskich – Europejski Trybunał Obrachunkowy, którego głównym zadaniem stała się kontrola budżetu Wspólnoty. Trybunał zaczął funkcjonować dwa lata później.

W dniach 7 i 10 czerwca 1979 roku przeprowadzono pierwsze bezpośrednie wybory powszechne, w których wyłoniono 410 członków Parlamentu Europejskiego.

W 1979 roku utworzono również Europejski System Walutowy i wprowadzono ecu jako jednostkę rozrachunkową w obrocie bezgotówkowym.

W dniu 1 stycznia 1981 roku nastąpiło drugie rozszerzenie Wspólnot, tym razem na południe kontynentu, poprzez przyjęcie Grecji.

Kolejnym ważnym etapem pogłębiania współpracy stało się podpisanie w 1985 roku przez Belgię, Francję, RFN, Holandię i Luksemburg „Układu z Schengen”. Jego zasadniczym celem było stopniowe znoszenie kontroli na granicach w ruchu osobowym miedzy tymi państwami.

Do trzeciego rozszerzenia doszło 1 stycznia 1986 roku. Objęło ono wtedy następujące kraje południowej Europy: Hiszpanie i Portugalię.

Jednolity Akt Europejski

Rok 1986 jest ważny nie tylko ze względu narozszerzenia ale również ze względu na dalsze pogłębienie współpracy krajów WE. W dniu 17 lutego w Luksemburgu i 28 lutego w Hadze podpisano Jednolity Akt Europejski, modyfikujący traktaty rzymskie. Dokument ten dotyczył programu dojścia do w pełni jednolitego, wolnego od wszelkich barier rynku wewnętrznego.

Jednolity Akt Europejski wprowadził również istotne zmiany instytucjonalno-prawne. Stworzył on m.in. podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej oraz uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Ponadto na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego włączono do Traktatu o ustanowieniu EWG z 1957 roku, przepis o współpracy  w dziedzinie polityki społecznej, ochrony środowiska i badań naukowych. Jednolity Akt Europejski wszedł w życie 1 lipca 1987 roku.

W dniu 3 października 1990 roku nastąpiło zjednoczenie Niemiec, a tym samym Wspólnoty Europejskiej rozszerzyły się o dotychczasową NRD.

Szczyt w Maastricht

W 1990 Rada Europejska zorganizowała międzyrządową konferencję ds. przygotowania unii gospodarczej i walutowej oraz usunięcia przeszkód na drodze do unii politycznej. Efektem jej pracy stały się postanowienia szczytu w Maastricht, w Holandii, w grudniu 1991 roku i podpisanie 7 lutego 1992 roku „Traktatu o Unii Europejskiej”, który wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.

Traktat z Maastricht oparł strukturę Unii Europejskiej na trzech filarach:

• Pierwszy z nich to wspólna polityka ekonomiczna Wspólnot Europejskich. Jej elementem był wspólny rynek, unia gospodarcza i walutowa, wspólna polityka rolna, handlowa, transportowa, polityka solidarnościowa regionalna i socjalna, polityka azylowa, ochrona granic zewnętrznych, polityka migracyjna, oświata, kultura, sieci transeuropejskie, ochrona konsumentów, ochrona zdrowia i środowiska naturalnego.

• Drugi filar, to wspólna polityka zagraniczna i w sferze bezpieczeństwa: konsultacje i ustalanie stanowisk – pokój, prawa człowieka, demokracja, pomoc krajom trzecim, wspólne działania w ramach OBWE, w dziedzinie rozbrojenia, ekonomiczny aspekt zbrojeń, obrona, utworzenie urzędu Wysokiego Przedstawicielstwa UE ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

• Trzeci filar, to współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych: zapewnienie obywatelom Unii ochrony w zakresie wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa, walka z rasizmem i ksenofobia, walka ze zjawiskami przestępczości zorganizowanej – terroryzm, handel ludźmi, handel narkotykami, bronią i walka z korupcją Współpraca miedzy siłami sił policyjnych państw członkowskich – Europejski Urząd Policji – Europol, współpraca między władzami sądowymi państw członkowskich, ujednolicenie norm prawa karnego.

Traktat ten przekształcił też instytucję Wspólnot Europejskich w instytucje Unii Europejskiej, i zmienił nazwę RadY Ministrów w Radę Unii Europejskiej.