Pozarządowy system ochrony praw człowieka

dział: Prawo

Bardzo istotną rolę w ochronie praw człowieka odgrywają organizacje pozarządowe. Mogą one uczestniczyć w pracach Komisji Praw Człowieka, instytucjach OBWE oraz UE, które mają podobną misję. Podstawą prawną współpracy z ONZ jest art. 71 Karty Narodów Zjednoczonych. NGOs mogą współpracować na dwóch płaszczyznach tj. proceduralnej oraz bezpośredniej interwencji w Komisji Praw Człowieka i podkomisji, dzięki rezolucji 1296 ECOSOC z 1968 roku i reguł proceduralnych (75 i 76). NGOs pomagają uzupełnić informacje sprawozdań dostarczanych przez państwa na temat przestrzegania praw człowieka, niestety nie zawsze obiektywnych.

W ramach współpracy z Radą Europy NGOs opierają się o rezolucję 35 Komitetu Ministrów z 1972 roku. Od 1994 roku Organizacje pozarządowe maja prawo składać skargi do Trybunału w Strasburgu zgodnie z artykułem 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Mogą także występować w roli świadków lub ekspertów.

Wśród najpopularniejszych organizacji pozarządowych można wymienić:

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (ICRC) jest on najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w Genewie broniącą praw człowieka. Początki Międzynarodowego Czerwonego Krzyża sięgają daty 1862 roku, kiedy to Henri Dunant był świadkiem bitwy pod Solferino (bitwa toczyła się pomiędzy wojskiem francuskim, a austro-włoskim). Przeraził go widok rannych w tej bitwie i wspólnie z innymi mieszkańcami Genewy założył Międzynarodowy Komitet Opieki nad Rannymi. Początki organizacji pod nazwą Międzynarodowy Czerwony Krzyż sięgają 1864 roku i wynikają bezpośrednio z opisywanego powyżej zdarzenia.

Do podstawowych zadań tej organizacji należy:

Szeroko rozumiana ochrona praw człowieka
Kontrola przestrzegania praw człowieka
Zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzi poszkodowanych w wyniku wojen, katastrof ekologicznych, klęsk żywiołowych
Zapobieganie skutkom głodu, suszy
Zapobieganie rozprzestrzeniania się wirusa HIV
Ochrona godności człowieka
Zapobieganie dyskryminacji rasowej, płciowej, religijnej, politycznej, seksualnej
Propagowanie idei humanitaryzmu
Promowanie praw człowieka
Udzielanie pomocy rannym w czasie konfliktu zbrojnego
Udzielanie pomocy jeńcom
Udzielanie pomocy internowanymi uchodźcom
Koordynowanie pomocy humanitarnej dla ludności dotkniętej klęską żywiołową, wojna lub innym nieszczęściem
Sporządzanie raportów i sprawozdań z monitoringu realizowanego w wybranym kraju, dotyczącego ochrony praw człowieka.

Niesienie pomocy potrzebującym jest możliwe dzięki stosowaniu przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż następujących zasad:

humanitaryzmu - działanie w celu pomocy człowiekowi, ochrona życia i zdrowia
bezstronności - niesienie pomocy ludziom niezależnie od stron konfliktu,
neutralności - nie zajmowanie stanowiska w sporach pomiędzy państwami, religiami, rasami itp.,
niezależności - działanie niezależnie od państwa, ale w granicach prawa,
dobrowolności - w przynależności do organizacji ,
jedności - oznacza, że w każdym kraju istnieje tylko Czerwony Krzyż albo Czerwony Półksiężyc,
powszechności - oznacza obecność organizacji we wszystkich rejonach świata.

Wartości humanitarne promowane przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż to:

ochrona życia i zdrowia,
poszanowanie godności ludzkiej,
pokój,
sprzeciw wobec wszelkim działaniom uniemożliwiającym rozwój człowieka.

Międzynarodowy Czerwony Krzyż odgrywa istotną rolę w tworzeniu ustaw dotyczących przestrzegania praw człowieka. Przykładem takiej działalności może być udział ICRC w pracach nad wydaniem Konwencji genewskiej o ochronie ofiar wojny (1949 rok) oraz opracowanie Protokołu dodatkowego z 10 czerwca 1977 roku. Dokumenty te dotyczyły ochrony ludności cywilnej podczas działań zbrojnych.

Przykłady działań ICRC dostrzegamy m.in. na terenie Azji, Turcji, Indonezji, Afryce i w wielu innych miejscach. Metody jakimi posługuje się omawiana organizacja to dyskretna dyplomacja, dyplomacja humanitarna, współdziałanie z lokalną władzą, niezbędna rzeczowa i intelektualna pomoc.

W związku z prowadzeniem prac takimi metodami Międzynarodowy Czerwony Krzyż cieszy się dużym autorytetem w wielu państwach i instytucjach międzynarodowych. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża za swoją działalność został uhonorowany Nagrodą Nobla w 1917, 1944 oraz 1963 roku.

Współcześnie obok Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża istnieje również, organizacja posiadająca podobną misję i występuje na terenach państw muzułmańskich pod nazwą Czerwony Półksiężyc (AL-Hilal al-Ahmar). Organizacja ta jest identyfikowana od 1876 roku, a sam znak Czerwony półksiężyc został zapisany w Konwencji Genewskiej z 1929 roku. Obie organizacje tworzą Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża powstało w 27 kwietnia1919 roku prezesem został Paweł Sapieha, a następnie Helena Paderewska. 24 lipca 1919 roku PCK został uznany jako jedyne towarzystwo działające na terenie naszego kraju i zarejestrowane przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Obecnie Polski Czerwony Krzyż jest najstarszą organizacją niosąca pomoc humanitarną w naszym kraju, jest jednocześnie członkiem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża.

Amnesty International (AI)

Amnesty International została założona w 1961 roku przez Brytyjczyka Petera Bensona autora artykułu „Zapomniani więźniowie”. Artykuł stał się powodem do spotkania w Luksemburgu przedstawicieli Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Irlandii i Belgii. Zorganizowanie przez dziennikarzy Observera i Paris Match, szeroko zakrojonej akcji w obronie „więźniów sumienia” (prześladowanych i więzionych za poglądy polityczne) dała inspirację do formuły nowej organizacji. Dziś organizacja działa w ponad 140 krajach świata, a jej centrala tzw. międzynarodowy sekretariat główny znajduje się w Londynie, obecnym sekretarzem generalnym jest Irena Khan.

Amnesty International jest organizacją utrzymując się ze składek od osób fizycznych oraz od własnych członków. W 1977 roku organizacja została nagrodzona Nagrodą Nobla, w 1978 roku Nagrodą Praw Człowieka ONZ, a w 1983 nagrodą Rady Europy.

Cele statutowe organizacji są następujące:

Prowadzenie badań i działań na rzecz zapobiegania i zaprzestania naruszeń praw do fizycznej i psychicznej integralności,
Obrona „więźniów sumienia” (więzioych za poglądy polityczne),
Obrona wolność sumienia i słowa,
Wolność od dyskryminacji,
Promocja praw człowieka,
Przestrzeganie rzetelności procesów karnych( szczególnie politycznych),
Walka z „zaginięciami” i pozasądowymi egzekucjami,
Zniesienie kary śmierci,

Metody i formy działania

Nadawanie rozgłosu przypadkom łamania prawa (wysłanie grupy wolontariuszy do zbadania i oceny sytuacji w przestrzeganiu praw człowieka)
Organizowanie ogólnoświatowej kampanii medialnej w konkretnej sprawie np. sytuacja uchodźców, w celu upublicznienia przykładów łamania praw człowieka,
Organizowanie kampanii propagujących ochronę prawa człowieka
Prowadzenie tzw. „pilnej akcji” np. pisanie listów i petycji do rządów łamiących prawa człowieka konkretnych osób
Udzielanie pomocy finansowej i prawnej osobom poszkodowanym
Opracowywanie i publikowanie corocznych raportów dotyczących przestrzegania praw na całym świecie.

Co miesiąc publikowany jest "Amnesty International News", w którym ukazują się artykuły na temat stopnia przestrzegania praw człowieka w poszczególnych państwach.

AI i Kościół Katolicki wielokrotnie prowadzili działania wspierające się, jednak od kiedy Rada AI podjęła decyzję (sierpień 2007) o podjęciu starań zapewnienia kobietom dostępu do aborcji, Watykan zaprzestał wspierać organizację i wezwał do tego samego wszystkich katolików .

Amnesty International działa w Polsce od lat siedemdziesiątych jej pierwsza akcja dotyczyłam prześladowania robotników po zamieszkach w Radomiu i Ursusie w 1976 roku. Dziś ma 2500 członków i działa w 15 strukturach lokalnych. Prezesem Polskiej Sekcji jest Zuzanna Kulińska.

Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka (IHF) jest organizacją zrzeszającą ponad dwadzieścia państw tworzących tzw. Komitety Helsińskie. Powstała w1982 roku, w Wiedniu pośród państw, które podpisały Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1975). Komitety podjęły się monitorowania działań służących ochronie praw przyjętych przez sygnatariuszy Aktu Końcowego. W Polsce podobnie jak w innych krajach komitety działały nielegalnie, ale przemycane raporty z monitoringów dawały pełny obraz sytuacji we wspomnianych państwach.

Cele Międzynarodowej Helsińska Fundacja Praw Człowieka (IHF):

Promowanie i wspieranie inicjatyw helsińskich w Europie Wschodniej
Kontrolowanie respektowania praw człowieka przez państwa - sygnatariuszy Akt Końcowy KBWE
Analiza opracowanych sprawozdań poszczególnych państw z dotyczących sytuacji prawnej
Sporządzanie raportu o naruszeniu praw zawartych w Akcie Końcowym
Wysyłanie swoich przedstawicieli do państw, w których dochodzi do naruszenia przepisów Aktu Końcowego
Prowadzenie akcji edukacyjno-informacyjnej na temat praw człowieka
Prowadzenie fachowe doradztwo w zakresie przestrzegania praw człowieka
Organizowanie doradztwo dla instytucji państwowych i pozarządowych w kwestii respektowania praw człowieka( instytucjami takimi mogą być: sejm, zakłady penitencjarne, policja straż graniczna itp.)

Środki na prowadzenie swojej działalności IHF otrzymuje z innych dużych fundacji (np. Ford Fundation, Freedom Mouse itp), organizacji pozarządowych (Holenderska Komisja Helsińska), instytucji międzynarodowych (np. Rada Europy, OBWE) oraz prywatnych sponsorów.

Komitet Helsiński w Polsce powstał w okresie stanu wojennego tj. w 1982 roku przygotowując swój pierwszy raport na temat funkcjonowania władzy w okresie stanu wojennego. Działalność jawną komitet rozpoczął w 1989 roku pod nazwą Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Dziś siedziba organizacji mieści się w Warszawie, prezesem Zarządu jest Marek Nowicki.

Human Rights Watch

Human Rights Watch jest organizacją pozarządową powstałą w 1978 roku, w związku z postanowieniami KBWE i prośbą emigrantów polskich i czeskich przebywających w Stanach Zjednoczonych. Zajmuje się:

przestrzeganiem praw człowieka na świecie,
obserwuje nadużycia w zakresie przestrzegania praw człowieka,
współpracuje z ekspertami, urzędnikami państwowymi w celu pozyskania informacji o przestrzeganiu praw człowieka,
zwalcza cenzurę,
zapobiega torturom,
przeciwdziała zabójstwom politycznym.

Human Rigts Watch podejmuje misje śledcze w celu wyeliminowania niepożądanych praktyk.