Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu

Obok sądów władzę sądowniczą w Polsce pełnią również dwa trybunały – Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

• Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny jest dość specyficznym organem wymiaru sprawiedliwości bowiem został powołany do sądzenia tworzonego prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Trybunał Konstytucyjny stoi na straży polskiej konstytucji. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie. Trybunał jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego odrębność jest także widoczna w ramach samej władzy sądowniczej w stosunku do Trybunału Stanu i innych sadów.

Do jego kompetencji należy:

• orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
• orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
• orzekanie o zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją i ratyfikowanymi umowami
• orzekanie o zgodności z konstytucją celów i programów partii politycznych
• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwowymi
• orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej
• odpowiadanie na pytanie prawne
• sygnalizowanie luk w prawie
• rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego mogą się zwrócić: prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, I Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator generalny, Prezes Naczelnej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownictwa, organy samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz kościoły i związki wyznaniowe.

Orzeczenia wydawane przez Trybunał są ostateczne i zapadają większością głosów.

W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi 15 osób, powoływanych na 9-letnią kadencję spośród kandydatów wyróżniających się wiedza prawniczą. Na czele Trybunału stoi prezes oraz wiceprezes, którzy są powoływani przez prezydenta spośród kandydatów, których przedstawia Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojej funkcji są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP. Muszą być apolityczni, czyli obowiązuje ich zakaz przynależności do partii politycznej i związku zawodowego. Posiadają immunitet, nie mogą więc być pociągnięci do odpowiedzialności karnej, ani też pozbawieni wolności. Aresztowani mogą być tylko w przypadku ujęcia na gorącym uczynku. W tej sytuacji prezes Trybunału Konstytucyjnego może nakazać ich zwolnienie z aresztu.

• Trybunał Stanu

Jest to organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji. Do konstytucyjnej odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięci: prezydent RP, prezes Rady Ministrów, ministrowie, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz naczelny dowódca sił zbrojnych, za naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub też w zakresie pełnionego urzędu (tzw. delikt konstytucyjny). Ponadto przed Trybunałem Stanu mogą stawać posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego. Prezydent RP oraz pełniący jego obowiązki (w zastępstwie) Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu mogą stanąć przed Trybunałem za naruszenie prawa. Ministrowie odpowiadają za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jednak tylko w przypadku gdy dana osoba jest również pociągnięta do odpowiedzialności konstytucyjnej.

W skład Trybunału Stanu wchodzi:

• przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego
• dwóch zastępców
• 16 członków wybieranych przez Sejm spośród posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.

Orzeczenia wydane przez Trybunał Stanu mogą obejmować:

• zakaz piastowania stanowisk państwowych
• utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów zakaz sprawowania mandatu)
• odebranie praw wyborczych
• utratę orderów oraz odznaczeń
• kary, które przewiduje kodeks karny