Bogurodzica - Analiza utworu

• Kreacja podmiotu lirycznego i adresata

Występujący w utworze podmiot liryczny ma charakter zbiorowy. Jest nim ogół modlący się do Matki Boskiej (a za jej pośrednictwem do Jezusa Chrystusa i Boga). O ile o samym podmiocie niewiele więcej możemy powiedzieć, o tyle interesujący jest sposób kreacji bezpośredniego adresata wypowiedzi – Matki Boskiej. Zwrot do niej następuje przy użyciu apostrofy. Jest przedstawiona za pomocą epitetów i wyliczeń. Jej wizerunek zgadza się z dogmatami katolicyzmu, co widać już w pierwszym wersie utworu: „Bogurodzica, dziewica” (odwołanie do dogmatu niepokalanego poczęcia – Matka Boska to dziewica). Podmiot liryczny zwraca się do niej, jako do pośredniczki między nim (ludźmi) i Bogiem. Dzieje się tak, ponieważ Matka Boska ma moc sprawienia, że ludzkie prośby zostaną przez Boga wysłuchane i spełnione. W odróżnieniu od podmiotu lirycznego, który znajduje się w sferze profanum, adresatka znajduje się w sferze sacrum. Wypowiedzi podmiotu lirycznego odwołują się także do średniowiecznej symboliki. W tekście poza Matką Boską występują: Jezus Chrystus, Jan Chrzciciel i Bóg. Jest to czwórka postaci, a liczba cztery oznaczała cnoty kardynalne.

• Kompozycja utworu

Dwie pierwsze (najstarsze) strofy Bogurodzicy mają kompozycję naprzeciwległą. Oznacza to, że w pierwszej strofie następuje zwrot do Matki Boskiej w formie apostrofy z prośbą o łaskę, natomiast w strofie następnej apostrofa do Matki Boskiej kierowana jest za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Prośba dotyczy wówczas zarówno pobożnego życia na ziemi, jak i zbawienia wiecznego po śmierci.

Poszczególne strofy utworu przedzielone są stałym refrenem: „Kyrieleison”. Zwrot Kyrie eleison pochodzi z języka greckiego i oznacza ‘Panie, zmiłuj się’. Był on pierwotny względem poszczególnych strof Bogurodzicy. Są one dobudowane do niego, uważa się je za tropy (czyli dodatki tłumaczące sens powyższego zwrotu) do zawołania religijnego

• Motywy przewodnie
  

Motyw pośrednictwa

W utworze widoczne są elementy filozofii Świętego Tomasza z Akwinu. Uważał on, że wszystko ma swoją hierarchię. W myśl tej zasady w Bogurodzicy człowiek nie jest na tyle ważny, aby móc zwracać się bezpośrednio do Boga. Dlatego robi to przez pośrednictwo Matki Boskiej.

Motyw deesis

Deesis to z języka greckiego ‘modlitwa’ lub ‘prośba’. Motyw był w średniowiecznej sztuce szeroko rozpowszechniony. Polegał na przedstawieniu trzech postaci. W centrum znajduje się Jezus Chrystus, po jego lewej stronie Matka Boska, po prawej jakiś święty (tu Jan Chrzciciel). Bogurodzica nawiązuje do motywu deesis swoją treścią.