Podstawowe informacje o bohaterze
Jedna z dwóch głównych postaci IV części dramatu Dziady Adama Mickiewicza. Trudny do rozszyfrowania jest jej status ontologiczny – nie wiadomo bowiem czy jest człowiekiem, czy zjawą. Przychodzi do domu Księdza, podając się jako Pustelnik. Po pewnym czasie ujawnia, że nazywa się Gustaw i pobierał niegdyś u duchownego nauki. W końcowych scenach dramatu przebija się sztyletem, a mimo to żyje. Okazuje się, że jest to upiór, widmo nieszczęśliwego kochanka, który popełnił samobójstwo wskutek nieodwzajemnionej miłości.
Charakterystyka zewnętrzna
Bohater przybywa do Księdza i tam znajduje tymczasowe schronienie i gościnę. Jest przemoczony, zziębnięty, drży, jego twarz jest blada. Wygląd Gustawa dowodzi tego, że zanim trafił do domu Księdza, przebył długą drogę. Sprawia wrażenie bardzo zmęczonego, wyczerpanego podróżą czy nawet chorego. Jego ubiór jest w opłakanym stanie – składa się on z różnych strzępków materiałów. Na jego twarzy znajdują się liście i trawa. Taki wygląd powoduje, że Pustelnik zostaje wyśmiany przez dzieci i porównany do stracha na wróble. Ma przy sobie sztylet, który niepokoi Księdza.
Charakterystyka wewnętrzna
Ponieważ Gustaw wypowiada się w sposób niezrozumiały dla Księdza, ten postrzega go jako osobę obłąkaną. Nie wie jednak, że to określone cechy charakteru – nadmierna wrażliwość, wybujała uczuciowość oraz skrajny indywidualizm warunkują jego zachowanie. Bohater IV cz. Dziadów reprezentuje typowo romantyczną biografię. Wyznaczyło ją czytanie lektur (Rousseau, Goethe, Schiller), które ukierunkowały jego myślenie o świecie, uwzniośliły je i wywarły silne piętno na jego osobowości. Młody Gustaw idealizował świat, a zwłaszcza miłość. Uczucie owo traktował jako niemal boską, mistyczną więź, która spaja kochanków. Takie postrzeganie otaczającego świata nie znalazło jednak odzwierciedlenia w rzeczywistości. Wybranka jego serca odtrąciła go i poślubiła innego mężczyznę, kierując się względami obyczajowymi i majątkowymi. Młodzieniec nigdy nie potrafił się z tym pogodzić. Popadł w obłęd, ciągle rozpamiętując spotkania z ukochaną, w końcu popełnił samobójstwo. Po śmierci powraca jako upiór, by jako karę za pogwałcenie praw boskich i naturalnych (odebranie sobie życia) na nowo odgrywać misterium nieodwzajemnionej miłości, zdrady, żalu, śmierci. Wizyta Gustawa u Księdza pozwala mu opowiedzieć swoją historię, dać upust nagromadzonemu żalowi, złości, smutkowi. Początkowo czyni to w sposób spokojny, pewny siebie, uporządkowany. Stopniowo dochodzą jednak u niego do głosu silne emocje. W końcowych scenach dramatu wzburzony Gustaw przebija się sztyletem. Bohater buntuje się przeciwko wzorom romantycznego wychowania, które nie znajduje potwierdzenia w faktycznym świecie. Podkreśla niestałość i skłonność do ulegania pokusom materialnym u kobiet, co stoi w sprzeczności z ich urodą. Gustaw jest też skrajnym indywidualistą, samotnikiem. Jego ukochana go odrzuciła, rodzina już nie żyje, zaś jedynych przyjaciół upatruje w naturze. Gustaw jest osobą bardzo emocjonalną. Nie umie odnaleźć się w świecie, który daleki jest od tego, co opisują romantyczne lektury. Nie radzi sobie z odtrąceniem. To postać typowego romantycznego kochanka typu werterowskiego. Niespełniona miłość warunkuje bowiem dalsze losy bohatera. Rozwiązaniem niepowodzeń życiowych i jedyną ucieczką (aczkolwiek również nieskuteczną) okazuje się śmierć. Akcję dramatu wypełnia obok opowiadanej przez Gustawa historii nieszczęśliwej miłości jego spór światopoglądowy z Księdzem. Duchowny jest racjonalistą i nie uznaje racji serca, uczuć, wiary. Gustaw otwiera mu oczy na świat nadprzyrodzony, o którym tamten nie chciał wiedzieć.