Dziady II - Gatunek literacki

Dramat jako gatunek literacki został sklasyfikowany w obrębie rodzaju literackiego, który skupia w sobie wszystkie gatunki przystosowane do wystawienia na scenie, a więc: dramat, komedię, tragedię, operę, operetkę, farsę, wodewil, groteskę i drobniejsze formy, jak na przykład skecz. W dramacie jako gatunku literackim świat przedstawiony koncentruje się wokół wyraziście zarysowanej akcji, która przebiega według ustalonego schematu: ekspozycja, zawiązanie akcji, rozwinięcie akcji, punkt kulminacyjny i perypetie po rozwiązaniu akcji. Każdy dramat składa się zasadniczo z aktów, scen i odsłon. Akcja posuwa się dzięki działaniu postaci. Dominującą formą podawczą są dialogi i monologi. Pierwsze stanowią w obrębie świata przedstawionego sposób porozumiewania się między sobą postaci, drugie skierowane są poza rzeczywistość dramatyczną – do odbiorców. W dialogach zarysowują się charaktery postaci, ich punkty widzenia (najczęściej odmienne), konfrontacje i skłócone racje (stychomytia). Monologi nie posuwają akcji naprzód, ale stanowią formę autocharakterystyki bohatera. Ważnym elementem dramatu są didaskalia (tekst poboczny), czyli wskazówki dla aktora i reżysera. Rodzaje dramatu: groteskowy, historyczny, liturgiczny, ludowy, mieszczański, romantyczny, obyczajowo-psychologiczny, poetycki.

Dziady są dramatem romantycznym, chociaż niektóre (nieliczne) elementy świadczą ,że oprócz romantycznych posiadają pewne cechy typowe dla dramatu klasycznego.

Jako dramat romantyczny utwór posiada następujące cechy:

• metafizyczność – akcja i bohaterowie irracjonalni przyjmowani są przez lud jako coś naturalnego; romantycy wierzyli w kontakt dwóch światów (tu: Guślarz rozmawia ze zmarłymi tak, jak z osobami żyjącymi, a zgromadzeni w kaplicy widzą duchy i nie czują lęku, ale współczucie); nie razi też ich trumna wystawiona w kaplicy;
• fantastyka: duchy zmarłych przybywają na „dziady”;
• ludowość: Guślarz, wieśniaczki i wieśniacy pochodzą z ludu; obrzęd wywoływania duchów posiada rodowód ludowy; lud posiada i głosi własną moralność, surową i nieuznającą litości, inną niż etyka chrześcijańska charakteryzująca się miłosierdziem;
• tajemniczość: akcja dzieje się nocą, w kaplicy przycmentarnej, z dala od ludzkich siedzib, ale nieznana jest miejscowość, w jakiej obrzęd ma miejsce;
• występowanie scen zbiorowych: w obrzędzie bierze udział zgromadzony tłum wieśniaków;
• łączenie realizmu z fantastyką: duchy i lud wiejski.

Do cech klasycznych zbliża się dramat w tym, że akcja dzieje się w jednym miejscu (kaplica cmentarna) i dotyczy tylko jednego wątku – wywoływania duchów, który odbywa się w czasie nocy przed dniem Wszystkich Świętych (jedność czasu). Rodowód klasyczny ma chór składający się z wieśniaków, któremu – na wzór starożytnego koryfeusza – przewodniczy Guślarz. On też prowadzi dialog z bohaterami, w którym jednocześnie biorą udział nie więcej niż trzy osoby.