Potop - Gatunek literacki i język utworu

Gatunek literacki

Potop (a właściwie cała Trylogia), jak zostało zauważone wcześniej, to powieść historyczna. Rozkwit tego gatunku na gruncie europejskim przypadł na czasy romantyzmu. Najwybitniejszym twórcą był angielski pisarz, Walter Scott. Jest on autorem takich powieści jak: Waverley, Rob Roy, Ivanhoe. Jego utwory uważa się za wzory nowożytnej powieści historycznej. Do rozwoju gatunku w znacznym stopniu przyczynił się także francuski pisarz, Aleksander Dumas (ojciec), autor między innymi Trzech Muszkieterów czy Hrabiego Monte Christo.

Najważniejszą cechą gatunku jest jego synkretyzm rodzajowy (patrz punkt dotyczący problematyki utworu niniejszego opracowania), a co za tym idzie – nawiązanie utworu do faktów historycznych. Jego akcja zostaje osadzona w realnych miejscach, przywoływane są mające miejsce zdarzenia i występują historyczne postacie. Na takim tle zostają przedstawione przygody fikcyjnych bohaterów (lub przedstawionych nie zgodnie z prawdą historyczną, a potrzebami utworu – na przykład pułkownik Michał Wołodyjowski to postać, która istniała w rzeczywistości). W Potopie zdarzenia historyczne to wojna między Rzeczpospolitą i Szwecją (a także liczne, wymienione powyżej, pomniejsze wątki). Na tym tle swoje przygody przeżywa Kmicic.

Synkretyzm utworu

W poetykę powieści historycznej jako gatunku wpisany jest synkretyzm rodzajowy, czyli zabieg literacki polegający na łączeniu ze sobą w jednym utworze różnych gatunków literackich. Powieść miesza się lub czerpie z utworów historiograficznych, takich jak na przykład pamiętnik czy kronika. Można również zauważyć powiązania powieści historycznej z powieścią przygodową i sentymentalną (jeden z XX-wiecznych badaczy literatury zauważył w Trylogii nawet elementy charakterystyczne dla gatunku western). Wiadomo, że Sienkiewicz, pisząc Trylogię, pilnie studiował źródła historyczne. Oczywiście bez tego nie byłoby możliwe przywoływanie dokładnych zdarzeń czy kreowanie niektórych z postaci. Ponadto autor wplótł w utwór fragmenty utrzymane w poetyce utworów z epoki – na przykład początek powieści, przedstawienie rodu Bielewiczów, przypomina XVII-wieczny, sarmacki armoriał (czyli opis szlacheckich rodowodów i herbów).

Język utworu

Sienkiewicz, aby jednocześnie być zrozumiałym dla odbiorcy i zbliżyć utwór do realiów opisywanej epoki, posłużył się w Trylogii stylizacją archaiczną. Zwłaszcza wypowiedzi postaci (choć również i język narracji) stanowią połączenie elementów mowy dawnej ze współczesną pisarzowi. Widać to szczególnie w składni zdań i posługiwaniu się związkami wyrazowymi charakterystycznymi dla XVII-wiecznej polszczyzny. Ponadto zaznaczyć należy, że język utworu jest prosty, komunikatywny i łatwo przyswajalny dla czytelnika. Umiejętnie użyte środki stylistyczne cechuje prostota, wszelkie opisy cechują się plastycznością wyrazu. Wyraźnie widać to w licznych scenach batalistycznych i bitewnych pojawiających się na kartach powieści.