Kordian - Gatunek literacki

Słownik terminów literackich mówi, że dramat romantyczny to dramat odrzucający klasyczne wzorce tworzenia, nawiązujący do form dramatu średniowiecznego i teatru szekspirowskiego oraz do opery i melodramatu. Za twórców gatunku uznaje się Victora Hugo (Hernani), Alfreda de Musseta (Lorenzaccio), Adama Mickiewicza (Dziady) i Zygmunta Krasińskiego (Nie-Boska komedia). Dramat romantyczny swobodnie łączy elementy dramatyczne z epickimi i poetyckimi, realizm z fantastyką, monumentalne sceny zbiorowe z fragmentami lirycznymi, tragizm z komizmem, wzniosłość z groteską. Liczne utwory z założenia są niesceniczne.

Cechy dramatu romantycznego na przykładzie Kordiana:

• Tekst główny – składa się z dialogów oraz wielkiego, rozbudowanego monologu Kordiana wygłoszonego na górze Mont Blanc;
• Tekst poboczny – tzw. didaskalia. Zawierają dość szerokie określenia miejsc, komentarze autora, krótkie charakterystyki postaci szczególnie w akcie pierwszym;
• Kompozycja – ma się nijak do klasycznego dramatu. Kordiana otwiera motto z Lambra Juliusza Słowackiego. Potem mamy Przygotowanie, czyli sabat czarownic i szatanów w górach Karpackich. Następnie jest Prolog, w więc komentarz Słowackiego i jego program poetycki. Akcja właściwa dramatu zamyka się w trzech aktach podzielonych na sceny. Dramat zamykają słowa: „Koniec części pierwszej”, a więc jest tu kompozycja otwarta, bo tak naprawdę nie wiemy, co stało się z Kordianem;
• Przestrzeń i czas – dramat romantyczny rezygnuje z antycznej zasady trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Dlatego też akcja będzie przenosić się w najrozmaitsze miejsca (np.: podróż Kordiana po Europie i jego powrót do Polski na chmurze), pokaże bohatera na łonie natury (akt pierwszy) i w przestrzeni symbolicznej (Mont Blanc), zastosuje tzw. symultanizm przestrzenny. Naturalnie pojawią się także duże rozpiętości czasowe (w akcie pierwszym Kordian ma 15 lat, później jest starszy – rok 1828) oraz czas „nieziemski” (Przygotowanie);
• Forma – synkretyzm rodzajowy, czyli łączenie w sobie elementów liryki, epiki i dramatu. Tu należy postawić obok siebie np.: bajkę o Janku, co psom szył buty i wielki, liryczny monolog na Mont Blanc, w którym mamy „ja” wieszcze. Dramat to przede wszystkim tragiczny los osamotnionego Kordiana, który w pojedynkę stara się zmienić bieg historii;
• Bohater – wielka indywidualność, nosiciel idei, samotnik;
• Realizm i fantastyka – realistyczne są np.: akt pierwszy – młodość Kordiana i jego nieudana próba samobójcza, sceny podróży Kordiana, spisek koronacyjny. Fantastyczne jest wprowadzenie postaci czarownic i szatanów, scena z Doktorem w szpitalu wariatów, pokonanie Kordiana przez Strach i Imaginację;
• Układ fabularny – brak wyraźnej fabuły, dość luźny układ tematyczny, całość tekstu jest spojona postacią głównego bohatera;
• Dwupłaszczyznowość i motywowanie wydarzeń – we wszystkich dramatach romantycznych mamy dwa plany: ziemski i pozaziemski. Wydarzenia w planie ziemskim motywowane są w planie pozaziemskim i na odwrót. Należy zwrócić uwagę na słowa szatana w Przygotowaniu:

Więc obłąkaj jakiego żołnierza.

Oczywiście chodzi o Kordiana, którego idee, choć wielkie, nie mają szans na realizację;

Historiozofia – to filozofia dziejów, która stawia pytanie o logikę dziejową: czy istnieje myśl rządząca światem? Poglądem historiozoficznym jest tu winkelriedyzm.