Król Edyp - Gatunek literacki

Dramat starożytnej Grecji dzielił się na dwa główne gatunki – tragedię i komedię. Ze sztuk scenicznych osobno wyróżnić należy dramat satyrowy i mim. Tragedia była najwyżej cenionym przez Greków gatunkiem literackim. Jej wyznaczniki zostały opisane powyżej. W tym miejscu opisuję, w jaki sposób są one obecne w Królu Edypie Sofoklesa:

• Bohaterem tragicznym jest Edyp. Dowiadujemy się z utworu, że jego życie podporządkowane było przeznaczeniu, które znała już Jokasta. Tak opowiadała ona Edypowi o Lajosie:

Wiedz więc, że Laios otrzymał wróżby, / Nie od Apollona, lecz od jego służby, / Iż śmierć go z rąk syna pokona, / Co zeń zrodzony – i z mojego łona. 

• Chór występujący w Królu Edypie wypełnia swoje zadania. Zarówno komentuje zachodzące zdarzenia, ocenia zachowania bohaterów, głosi uniwersalne prawdy moralne o życiu, jak i informuje o tym, co dzieje się poza sceną

Pola kłosem się nie skłonią, / Matki w połogach mrą lub płody ronią. / Jak lotne ptaki, wartkie błyskawice, / Mkną ludzie cwałem w Hadesu ciemnice.

• Imię bohatera tragedii Sofoklesa zawarte jest w tytule utworu.

• Występujące postacie pochodzą z rodów królewskich: Edyp, Kreon, Jokasta.

• Na scenie jednocześnie przebywają najwyżej trzej bohaterowie. Scen zbiorowych nie ma, a te zdarzenia, które wymagałyby uczestnictwa większej ilości postaci (jak na przykład walka Edypa z Lajosem i jego dworzanami), nie dzieją się na scenie. Akcję utworu znacznie dynamizuje zastosowanie przez Sofoklesa stychomytii. Doskonałym jej przykładem jest dialog Edypa z Tyrezjaszem:

(Tyrezjasz:) Uszedłem, prawda jest siłą w mej duszy. / (Edyp:) Gdzieś ty ją nabył? Chyba nie z twej sztuki. / (Tyrezjasz:) Od ciebie. Tyś mnie zmusił do mówienia. / (Edyp:) Czego? Mów jeszcze, abym się pouczył. / (Tyrezjasz:) Czyś nie rozumiał, czy tylko mnie kusisz? / (Edyp:) Nie wszystko jasnym; więc powtórz raz jeszcze. / (Tyrezjasz:) Którego szukasz, ty jesteś mordercą. / (Edyp:) Nie ujdziesz kary za wtórą obelgę.

• Król Edyp jest skomponowany według kryteriów gatunku. Wersy: 1–150 to Prolog,
  151–215 Parodos, 216–462 Epeisodion I, 463–512 Stasimon I, 513–860 Epeisodion II,
  861–910 Stasimon II, 911–1085 Epeisodion III, 1086–1109 Stasimon III, 1110–1184 Epeisodion IV, 1185–1222 Stasimon IV, 1223–1532 Eksodos.

• Zdarzenia wpisane są w charakterystyczny dla tragedii greckiej schemat fabularny. Na zawiązanie akcji składa się występowanie w Tebach plag i nieszczęść, informacje przyniesione przez Kreona od wyroczni złożenie przez Edypa przysięgi, że znajdzie on mordercę poprzedniego króla. Napięcie dramatyczne powoli wzrasta. Edyp szuka zabójcy Lajosa, rozmawia z Tyrezjaszem, powstają pierwsze wskazówki, co do tego, kto jest winny zbrodni. W wyniku tej rozmowy Edyp posądza Kreona o zdradę i chęć odebrania mu korony, natomiast Tyrezjasza o to, że jest z Kreonem w zmowie. Napięcie dramatyczne cały czas wzrasta. Edyp rozmawia z Jokastą, co daje mu kolejne informacje, potwierdzające słowa Tyrezjasza. Punkt kulminacyjny następuje, kiedy Edyp rozmawia ze sługą Lajosa oraz posłańcem z Koryntu. Upewnia się wówczas, co do swoich podejrzeń:

Biada, już jawnym to, czegom pożądał, / O słońce, niechbym już cię nie oglądał! / Życie mam, skąd nie przystoi, i żyłem, / Z kim nie przystało – a swoich zabiłem.

 

Dalej napięcie dramatyczne zaczyna wówczas spadać, aż w końcu następuje rozwiązanie akcji. Jokasta popełnia samobójstwo, a Edyp oślepia się i skazuje na wygnanie oraz prosi Kreona o to, aby opiekował się jego małoletnimi córkami, Antygoną i Ismeną.

• Utwór Sofoklesa zachowuje zasadę trzech jedności. Cała akcja rozgrywa się na placu przed pałacem królewskim w Tebach. Trwa ona jeden dzień. Jest też jeden wątek główny, czyli odkrywanie przez Edypa prawdy o swojej przeszłości.

• Tragedia została napisana stylem podniosłym i język odpowiada przedstawianym treściom – zachowana jest zatem zasada decorum.

• Publiczność Króla Edypa miała doznać dzięki obejrzeniu sztuki oczyszczenia. Ma ono polegać na odczuciu wyzwolenia z litości i trwogi względem postaci Edypa. Widz miał postawić się w sytuacji bohatera i zdać sobie sprawę, że nie jest w stanie przezwyciężyć przeznaczenia, cokolwiek by nie zrobił. Dodatkowo publiczność powinna uzmysłowić sobie ogrom grzechów ojcobójstwa i kazirodztwa, zwłaszcza, że Jokasta mówi, iż:

A tych miłostek z matką się nie strachaj, / Bo wielu ludzi już we śnie z matkami / Się miłowało; swobodnie ten żyje. / Kto snu mamidła lekko sobie waży.