Bogurodzica - Informacje wstępne

W średniowiecznej Europie wielką popularnością cieszyły się utwory religijne. Często były to pieśni, hymny. Najstarszą polską pieśnią religijną (której zapis się zachował) jest Bogurodzica. Pierwotnie składała się ona z dwóch strof (całość to dwadzieścia dwie zwrotki). Najstarszy zapis utworu pochodzi z początku XV wieku, obok słów znajdują się nuty. Kiedy dokładnie powstała Bogurodzica – nie wiadomo. Mogło to być w granicach od X do pierwszej połowy XIV wieku (badacze najczęściej przyjmują połowę XIII wieku).

Jak już zostało zaznaczone, Bogurodzica jest najstarszą zachowaną polską pieśnią religijną. Istotne jest zatem jej znaczenie dla historii polskiego piśmiennictwa. Ma status zabytku językowego. Między innymi dzięki niej wiemy dziś, jak wyglądała średniowieczna polszczyzna.

Ważne jest również to, że utwór pełnił w czasach średniowiecznych istotną rolę dla państwa polskiego. Był pieśnią wykonywaną przy szczególnie ważnych wydarzeniach. Istnieją zapisy poświadczające, że odśpiewany został przez rycerzy ruszających do boju w bitwach pod Grunwaldem (1410 rok) oraz pod Warną (1444 rok). Bogurodzica uważana jest za pieśń pełniącą rolę hymnu państwowego podczas panowania w Polsce dynastii Jagiellonów.

Związki utworu z epoką średniowiecza

Początkowo uważano, że autorem Bogurodzicy był święty Wojciech. Obecnie jednak wykluczono takie przypuszczenie i uznano utwór za anonimowy. Odpowiada to średniowiecznej tendencji do tworzenia literatury nie po to, aby przyniosła ona chwałę i sławę autorowi dzieła, a zgodnie z zasadą ad maiorem Dei gloriam, czyli ‘ku największej chwale Bożej’ (sama nazwa zasady jest późniejsza w czasie niż Bogurodzica – upowszechniła się dzięki temu, że była główną dewizą Zakonu Jezuitów).

Utwór wpisuje się w charakterystyczną dla średniowiecza teocentryczną wizję świata. Mimo że w modlitwie jest prośba o „na świecie zbożny przebyt” oraz „Po żywocie rajski przebyt”, ten drugi jest o wiele istotniejszy.

Związek z muzyką

Najstarszy znany zapis Bogurodzicy opatrzony jest nutami. Wynika z nich, że utwór wykonywano chóralnie, jednogłosowo (z użyciem jednej linii melodycznej), a capella (sam głos, bez akompaniamentu instrumentów muzycznych). Są to cechy charakterystyczne dla chorałów gregoriańskich.