Śluby panieńskie - Informacje wstępne

Geneza utworu

Komediopisarstwo w romantyzmie polskim

Myśląc o dramacie romantycznym, należy mieć na uwadze ówczesną sytuację społeczno-polityczną ziem polskich. Warunkowała ona myślenie artystów o ich twórczości i celach sztuki. Wysoce poważanym gatunkiem był dramat, jednakże wyłącznie taki, który poruszał wzniosłą, narodową tematykę. Zwykło się sądzić, że romantycy uważali komedię za gatunek podrzędny i niewarty zainteresowania. Nie oznacza to jednak, że się ona nie rozwijała. Wręcz przeciwnie – powstawały liczne sztuki komediowe, które w odróżnieniu od wielkich dramatów romantycznych, były wystawiane na scenach teatrów. Najwięcej napisał ich mało dziś znany Józef Korzeniowski (nie mylić z Josephem Conradem!), zaś za najwybitniejszego polskiego komediopisarza (do tej pory) uznawany jest hrabia Aleksander Fredro.

Niechęć do komedii, oskarżanej o to, że bawi ona naród, który powinien cierpieć (z powodu niewoli), dotyczyła także bezpośrednio Fredry. Zarzucano mu brak poszanowania wobec popowstaniowej (powstanie listopadowe) żałoby narodowej i górnolotnego tonu poezji romantycznej, co interpretowano także jako lojalność wobec zaborcy (choć z drugiej strony – wiadomo, że Mickiewicz bardzo cenił Fredrę i czytywał jego twórczość). W 1835 roku Fredro został skrytykowany publicznie przez poetę Seweryna Goszczyńskiego oraz hrabiego Leszka Dunina Borkowskiego. W wyniku tego podwójnego ataku twórca, podobno urażony, przestał pisać komedie na czas piętnastu lat.

Inspiracje Molierem oraz Marivaux

Fredrowskie komedie dalekie są od obowiązujących w dobie romantyzmu zainteresowań literackich. Skonstruowane zostały na zasadach poetyki klasycystycznej. Niektórzy badacze literatury stwierdzają nawet wprost, że Fredro, mimo czasu, w którym tworzył, wcale nie był romantykiem. W jego twórczości najwięcej widać inspiracji francuskimi komediopisarzami – Molierem i Marivaux. Na wzór tego pierwszego kreował swoich bohaterów, używał podobnych efektów scenicznych. Od Marivaux przejął sposób konstruowania akcji utworu. W utworach Fredry można też odnaleźć inspirację twórczością włoskiego dramaturga, Carlo Goldoniego.

Komedie Fredry do dziś uznaje się za arcydzieła w swoim gatunku i grywa na deskach teatrów. Jedną z nich są powstałe w 1932 roku Śluby panieńskie, czyli magnetyzm serca. Fredro łącznie napisał siedemnaście komedii (poza tym jednoaktówki, farsy – wszystkich utworów scenicznych znamy dziś trzydzieści osiem). Najsłynniejsze z nich, poza Ślubami panieńskimi, to: Zemsta, Pan Geldhab, Pan Jowialski czy Dożywocie.

Znaczenie tytułu

„Śluby panieńskie” to śluby zawarte przez bohaterki utworu – Klarę i Anielę. Przysięgają one, że zawsze będą nienawidzić mężczyzn, i że nigdy nie wyjdą za mąż. Trzymając się za ręce powoli deklamują:

Przyrzekam na kobiety stałość niewzruszoną / Nienawidzić ród męski, nigdy nie być żoną.

Swoje znaczenie ma też podtytuł. W czasach, kiedy powstały Śluby panieńskie, modna była teoria magnetyzmu. Głosiła ona, że kiedy dwoje ludzi (kobieta i mężczyzna) patrzy na siebie, dotyka się lub przebywa ze sobą, mogą przepływać przez nich tajemnicze magnetyczne prądy.