Jan Andrzej Morsztyn

Jan Andrzej Morsztyn – urodził się 24 czerwca 1621 roku w okolicach Krakowa (najprawdopodobniej w Wiśliczu, gdzie jego ojciec był oficjalistą na zamku). Pochodził z niemieckiej rodziny mieszczańskiej, która w XIV wieku zamieszkała w Polsce i z czasem uzyskała status szlachecki. Pieczętował się herbem Leliwa. Był wyznania kalwińskiego, a później przeszedł na katolicyzm. W młodości studiował na wydziale filozofii i nauk wyzwolonych na uniwersytecie w Holandii (w Lejdzie) oraz podróżował po Europie Zachodniej (Francja, Włochy). Po powrocie z młodzieńczych wojaży do kraju związany był z dworem Lubomirskich. Następnie, dzięki nim, dostał się na dwór królewski. Początkowo został sekretarzem królewskim, później referendarzem królewskim, a po ośmiu latach od chwili rozpoczęcia kariery mianowano go podskarbim wielkim koronnym. W czasie służby na dworze królewskim ożenił się z dwórką Marii Ludwiki szkockiego pochodzenia, Katarzyną Gordon. Miał czwórkę dzieci (jedna z córek, Izabella została wydana za Kazimierza Czartoryskiego i była później babką Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego). Morsztyn przez cały czas był zwolennikiem polityki profrancuskiej. Po koronacji Jana III Sobieskiego i zbliżeniu się przez niego w polityce zagranicznej do Austrii, Morsztyn zawarł porozumienie z ówczesnym królem Francji, Ludwikiem XIV, które miało prowadzić do zmiany osoby na tronie polskim. Spisek wykryto, a Morsztyna oskarżono o zdradę. Uciekł on do Francji i tam osiadł na swoich, zakupionych wcześniej, rozległych włościach. Przybrał miano hrabiego de Châteauvillain, oddał się służbie na dworze Ludwika XIV i resztę życia spędził we Francji. Morsztyn był przede wszystkim politykiem. Pisarstwo nie stanowiło jego głównego zajęcia, traktował je marginalnie, jako rozrywkę. Większość utworów to mniej lub bardziej wierne tłumaczenia, parafrazy i zaczerpnięcia motywów z twórczości poetów francuskich, włoskich, neoklasycznych czy rzymskich. Mimo to autor, zgodnie z założeniami nurtu marinistycznego, nadawał im indywidualny charakter, odświeżając je, nadając nowe znaczenia. Wskutek tego stały się one autonomicznymi dziełami literackimi. Morsztyn nie wydał za życia drukiem swoich utworów, chociaż starannie nad nimi pracował, niejednokrotnie redagując je po kilka razy. W historii literatury zaczęły one na szeroką skalę funkcjonować w XIX wieku. Natomiast pierwsze krytyczne wydanie większej części twórczości Morsztyna pochodzi dopiero z początku lat siedemdziesiątych XX wieku (opracowane literaturoznawcy Leszka Kukulskiego). Obecnie Morsztyn uważany jest za jednego z najważniejszych przedstawicieli barokowej poezji dworskiej w Polsce. Największa część jego twórczości zawarta jest w zbiorach Lutnia i Kanikuła. Najważniejszymi przekładami są: Amintas – sielanka Torquato Tassa, Adone – fragment poematu Giambattista Marina oraz Cyd – tragedia Pierre’a Corneille’a.

Znane wiersze to między innymi:

Do trupa – utwór mający swój odpowiednik w utworze Giambattista Marina. Jest skonstruowany na zasadzie klasycznego sonetu włoskiego. Zawiera porównanie stanu osoby zakochanej z nieboszczykiem. Okazuje się nawet, że zakochany jest w o wiele gorszej sytuacji, ponieważ on wciąż cierpi z miłości, a umarłemu jest już wszystko jedno.

Niestatek – w wierszu spiętrzone są obrazy, przedstawiające sytuacje niemożliwe do zaistnienia. Służą one uwypukleniu pointy, która niesie przekaz, że niemożliwym jest, aby kobieta była stałą w swoich uczuciach (prędzej staną się wszystkie niemożliwe, wymienione wcześniej zdarzenia).

Cuda miłości – wiersz w formie sonetu włoskiego. Przedstawia stan człowieka zakochanego. Miłość jest siłą potężniejszą od rozumu. Nie można jej nim przezwyciężyć.

Jeden z najważniejszych przekładów:

Cyd – przekład z francuskiego dzieła o tym samym tytule Pierre’a Corneille’a. Odznacza się bardzo wysoką wartością literacką. Do czasów obecnych jest uważany za najdoskonalsze tłumaczenie tego utworu. Opowiada o dziejach Cyda, hiszpańskiego rycerza.

Morsztyn zmarł 8 stycznia 1693 roku w Paryżu.