Jan Kochanowski

Jan Kochanowski urodził się w Sycynie w 1530 roku. Jego ojciec, Piotr, gospodarzył na kilku wioskach. Autor Trenów rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej w 1544 roku. Następnie kształcił się w Królewcu oraz w Padwie, gdzie otrzymał gruntowną wiedzę humanistyczną. Zwiedził liczne miasta (Rzym, Paryż, Neapol). Na stałe do kraju powrócił w 1559 roku. Pierwsze teksty pisał po łacinie. Przez pewien czas był związany z dworem królewskim. Po ślubie z Dorotą Podlodowską zamieszkał na stałe w Czarnolesie. W tym też okresie powstają największe dzieła poety: Odprawa posłów greckich, przekład biblijnych Psalmów, Treny, a także liczne pieśni i fraszki.

Najsłynniejsze pieśni Kochanowskiego to m.in.:

Pieśń XXIV (Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony) – utwór stanowi nawiązanie do Horacjańskiej myśli, zgodnie z którą poeta, dzięki swej twórczości, nie umrze. Sława i poczucie dumy, wynikające z bycia poetą, będą stanowiły częste źródło późniejszych odwołań w literaturze.

Pieśń świętojańska o Sobótce (pieśń XII Wsi spokojna, wsi wesoła) – w utworze zawarta jest pochwała życia wiejskiego. W tekście wyidealizowane zostały także inne związane ze wsią zagadnienia (tj. praca na roli oraz świat przyrody, który obficie obdarza człowieka swoimi dobrami).

Inne utwory poety:

Hymn (Czego chcesz od nas , Panie…) – tekst ten jest swoistego rodzaju manifestem humanisty, który chwali Boga poprzez wyrażanie zachwytu nad dziełem wielkiego Stwórcy, tj. światem realnym. Autor postrzega Boga przede wszystkim jako wielkiego artystę, malarza i architekta, którego cudowność przejawia się w każdym elemencie rzeczywistości. Zgodnie z wymogami gatunkowymi, w tekście zawarte są liczne zwroty do Boga.

Serce roście… – wiersz podzielić można na dwie części. W pierwszej czytamy o następujących po sobie porach roku (odwieczny porządek świata). W drugiej o naturze człowieka. W tekście zawarta jest wskazówka dotycząca tego, jak należy żyć. Jedynie przestrzeganie zasad moralnych pozwoli człowiekowi w pełni zaznać szczęścia. Cnota, stanowiąca gwarancję szczęścia, i głoszenie zachowania spokoju niezależnie od sytuacji stanowią nawiązanie do stoickiej filozofii. W tekście pojawia się także myśl epikurejska, zgodnie z którą człowiek powinien dążyć do osiągnięcia przyjemności.

Treny – stanowią cykl samodzielnych utworów literackich, które jednak tworzą spójną całość. Utwory te zostały napisane po śmierci ukochanej córki Kochanowskiego – Urszulki. Ich znaczenie jest o tyle doniosłe, że bohaterką cyklu jest mała dziewczynka. Tekst, przepełniony ojcowskim uczuciem żalu i niepohamowanego bólu, obrazuje kolejne etapy zmian światopoglądu poety. Wcześniejsze teksty Kochanowskiego przepełniała wiara w ład i harmonię życia. Treny odzwierciedlają zmianę postrzegania świata. Frustracja podmiotu doprowadza go do wysnucia twierdzenia, że lata spędzone na studiowaniu mądrych i uczonych ksiąg były stracone. Ani bowiem filozofia, ani wiedza nie są w stanie pomóc zrozpaczonemu ojcu. Osobista tragedia obnażyła brak użyteczności kultywowanych do tej pory wartości. Po apogeum rozpaczy (Treny IX – XI) następuje powolne poddawanie się woli Boga i godzenie się z niesprawiedliwością losu ludzkiego.

Odprawa posłów greckich – to tragedia, która nawiązuje do motywu z Iliady Homera. Utwór realizuje klasyczne reguły (np. jedność miejsca, czasu i akcji). Mimo odwołań do tradycji, w tragedii Kochanowskiego to nie wina związana z błędami przodków (jak to miało miejsce w przypadku antycznych dzieł), lecz egoizm sprawujących władzę sprowadza nieszczęście na Troję. Główny konflikt dzieła opiera się na zestawieniu racji Antenora i Parysa. Do Troi przybywają posłowie greccy, którzy zapowiadają, że jeżeli Helena nie zostanie im wydana, to zostanie wypowiedziana wojna. Mężczyźni powołują się na boskie i ludzkie prawa. Antenor, który nie chce dopuścić do wybuchu wojny, opowiada się za uwolnieniem kobiety. Innego zdania jest Parys. Mężczyzna lekkomyślnie naraża kraj na krwawy konflikt. Tragedia zatem podejmuje problem odpowiedzialności rządzących za los ojczyzny. Parys przedstawiony jest jako pewny siebie awanturnik. Inną ciekawą kreacją jest postać Kasandry – wieszczki. Pozostałym bohaterom możemy przyporządkować po jednej cesze, która jest dla nich najbardziej charakterystyczna (np. Menelaus jest mściwy; Antenor mądry). Sztuka została wystawiona w 1578 roku z okazji ślubu poważanego wówczas polityka – Jana Zamoyskiego. Ponieważ tragedia obfituje w różne aluzje dotyczące sytuacji, w jakiej znajdowała się Polska, toteż wypowiedź Antenora wieńcząca dzieło („Radźmy, jako kogo bić; lepiej, niż go czekać”) została przez ówczesnych interpretowana jako agitacja na rzecz podjęcia działań wojennych.

Psałterz Dawidów – to parafraza tekstu biblijnego. Dzieło miało nie tylko charakter religijny, ale także filozoficzny i osobisty. Utwór powstał w czasach burzliwych konfliktów religijnych, lecz pomimo tego jego charakter jest bardzo uniwersalny, co potwierdza fakt, że wszystkie kościoły zaaprobowały tekst. Kochanowski stworzył dzieło o znaczących walorach artystycznych i ponadwyznaniowym wymiarze. W tekście dystans między Bogiem a człowiekiem został znacznie zmniejszony, a sam Stwórca nie budzi już takiego lęku, jak to miało miejsce w dziełach średniowiecznych.

Fraszki – ponieważ utwory te pisał Kochanowski przez całe życie, dlatego w dorobku poety teksty te zajmują sporo miejsca.

Jan Kochanowski zmarł 22 sierpnia 1584 roku w Lublinie.