Pieśni Kochanowskiego - Pieśń świętojańska o Sobótce

Typ liryki

Pieśń świętojańska o Sobótce należy do liryki pośredniej, a w zasadzie do jej szczególnej odmiany, liryki opisowej. W tym typie liryki „ja” podmiotowe zostaje przesłonięte przez opis zjawisk krajobrazowych.

Podmiot liryczny i jego kreacja

Podmiot liryczny Pieśni świętojańskiej o Sobótce możemy utożsamiać z samym Janem Kochanowskim. Należy też dodać, że jest to szlachcic - ziemianin, który chwali życie wiejskie, czerpie z niego radość i docenia wszystko to, co daje mu natura.

Sensy utworu

Obraz wsi – wieś jako oaza spokoju i szczęścia jest głównym tematem tego tekstu. Mamy tu do czynienia z motywem Arkadii, mitycznej krainy wiecznej szczęśliwości. Owa sielskość obecna jest zarówno w przyrodzie, jak i mnogości tego, co daje człowiekowi natura:

Jemu sady obradzają, / Jemu pszczoły miód dawają.

• przychodzi z owiec wełna
• łąki, on pola kosi
• W rzece ma gęste więcierze
• A rozliczni ptacy wkoło
• Albo sidła stawia w lesie/ Jednak zawżdy co przyniesie.

Spokój wiejski wypływa również ze sposobu życia ludzi, którzy pracują, doglądają dobytku, a kiedy jest na to czas, bawią się, śpiewając, dyskutując i tańcząc cenar i goniony. Oprócz tego panuje zgoda i szacunek dla starszych. Życie na wsi opiera się więc na pewnej równowadze, harmonii, czerpaniu radości z obcowania z przyrodą, pobożności i uczciwości.

Elementy krajobrazu wiejskiego – łąki, ptactwo, pola uprawne, drzewa dające cień, jeziora, igraszki faunów leśnych.

Obraz życia innego niż wiejskie – mamy tu oczywiście kontrast. Podmiot liryczny wyraźnie potępia życie „w biegu”, „w pędzie”. Za takie uważa życie dworskie (dworzanin żyje na koszt swego gospodarza), szalone podróżowanie, pogoń za rozmaitymi wrażeniami (człowiek taki naraża się na liczne niebezpieczeństwa), żołnierskie (żołnierz uczestniczy w wojnach) oraz wykonywanie zawodu adwokata (gdyż ten pobiera opłaty za doradzanie ludziom). Z pogardą odnosi się również do lichwy, ponieważ jest to nieuczciwy sposób zarabiania na życie. Człowiek żyjący na wsi jest natomiast niezależny, samowystarczalny i przede wszystkim wolny.

Rola kobiety – Kochanowskiego uznaje się za pisarza, który tak naprawdę po raz pierwszy docenił rolę kobiety jako współgospodarza. Kilkakrotnie zresztą w pieśniach mówi o swojej żonie Dorocie, która stanowi dla niego podporę i spełnia ważną rolę w życiu szlachcica - ziemianina. To ona pomaga w wielu pracach gospodarskich i wychowuje dzieci.

Stoicyzm – można uznać, że to spokojne, sielskie życie wiejskie łączy się, jak zwykle zresztą w poezji Kochanowskiego, ze stoicyzmem. Ten kierunek filozoficzny, zapoczątkowany przez Zenona z Kition, głosił, że człowiek osiąga szczęście, zachowując wewnętrzny spokój, dyscyplinę moralną, nie ulega namiętnościom życiowym.

Gatunek literacki

Pieśń to najstarszy znany gatunek liryki, który powstał z pierwotnego związku poezji z muzyką. W antyku pieśni śpiewane były z akompaniamentem i towarzyszeniem tańca. Później związki te uległy rozluźnieniu, co widoczne było w twórczości Horacego. Ślady tych związków odnaleźć można w budowie stroficznej i regularnych rymach.

Kontynuacje i nawiązania

• Horacy, Beatus ille qui procul negotiis (epoda II).
• Franciszek Karpiński, Laura i Filon.
• Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie.
• Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz.
• Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego.
• Stanisław Wyspiański, Wesele.
• Wergiliusz, Bukoliki.

Bibliografia przedmiotowa

• S. Grzeszczuk, Jan Kochanowski – „Wsi spokojna, wsi wesoła”, (w zbiorze:) Lektury polonistyczne. Średniowiecze – renesans – barok, t. 2, pod red. A. Borowskiego i J. S. Gruchały, Kraków 1997.