Poezja Białoszewskiego - Karuzela z madonnami

Typ liryki

Wiersz Białoszewskiego jest przykładem liryki pośredniej w jej szczególnym rodzaju, liryce opisowej.

Podmiot liryczny i jego kreacja

Podmiotem lirycznym w wierszu jest ktoś, kto obserwuje tytułową karuzelę, na której znajdują się dziewczęta.

Sensy utworu

Tytuł utworu – karuzela kojarzy się z wesołym miasteczkiem, z placem zabaw, z kulturą niską. Madonna natomiast to słowo przypisane Matce Boskiej, słowa: „mea domina” oznaczają „moja pani”. Madonny znane są z obrazów Rafaela, należą więc do kultury wysokiej. Już sam tytuł utworu łączy sferę sacrum ze sferą profanum, kulturę wysoką z niską.

Sytuacja liryczna – tekst Białoszewskiego jest w zasadzie lirycznym opisem wirującej karuzeli. Składa się ona z bryczek, do których przymocowane są konie. Wyglądają one dość tandetnie, ponieważ:

Każda bryka malowana

w trzy ogniste farbki

I trzy są końskie maści:

od sufitu

od dębu

od marchwi.

Najprawdopodobniej więc bryczki są czerwone, wymalowane na pstrokato („gorejące wzory bryk”) i mają wzory kwiatowe (”Kwiecisto-laurkowe”). Natomiast konie są białe, brązowe i rude. Wszystkie te kolory są jaskrawe, rzucają się w oczy, są kiczem. Owej tandetności dodają podskakujące grzywy („Migają w krąg anglezy grzyw”) oraz frędzle przy siodłach („I lambrekiny siodeł”). Oprócz tego słychać jakąś niezbyt wyrafinowaną piosenkę, która płynie z płyty gramofonowej. Podobnie jak tytuł, dalsza część utworu łączy w sobie elementy kultury niskiej i wysokiej. Madonny, czyli najprawdopodobniej młode dziewczęta, mają miny jak te z obrazów Leonarda da Vinci i Rafaela. Połączenie kultury niskiej z wysoką jest typowe dla zafascynowanego przedmieściami Warszawy Białoszewskiego. Nie bez powodu został on nazwany „poetą rupieci”. W swoich tekstach często sięga po przedmioty tandetne, jarmarczne, kiczowate, które dla odbiorcy kultury wysokiej nie mają żadnej wartości. Wiersz kończy neologizm rozłożony na kilka wersów:

peryfe

rafa

elickie

madonny

przed

mieścia

Słowo „peryferafaelickie” jest połączeniem słów „peryferia” (ewentualnie „peryferyjność”) ze słowem i „rafaelickie”. Innymi słowy, dziewczęta te wyglądają jak rafaelickie madonny z peryferii i przedmieścia. Oczywiście podmiot liryczny wartościuje je, widzi jakby ich urok, piękno.

Budowa i język utworu

Tekst Białoszewskiego składa się z jednaj, długiej strofy, która oddzielona jest od ostatniego dystychu pauzą. Tekst zaczyna się od wsiadania do bryk sześciokonnych, a kończy zatrzymaniem. Po pauzie znów karuzela zaczyna wirować. Utwór jest tak zbudowany, że oto czytelnik ma wrażenie, iż karuzela wolno rozpoczyna bieg, potem przyspiesza i znów zaczyna wytracać prędkość. Dynamikę tekstu podkreślają dość krótkie wersy np:

Od dziecka odchylona

- białe konie

- bryka

- czarne konie

- bryka

- rude konie

- bryka

Typowe są tu również dla poezji lingwistycznej neologizmy, np.: „ściokonnych!” (jako echo sześciokonnych) czy „peryferafaelickie” oraz metafory, np.: „Migają w krąg anglezy grzyw”, „A one w Leonardach min”.

Kontynuacje i nawiązania

Motyw karuzeli:

• Czesław Miłosz Campo do Fiori
• Andrzej Szczypiorski Początek
• Tadeusz Różewicz Kartoteka

Bibliografia przedmiotowa

• Czytamy utwory współczesne. Analizy, red. T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Warszawa 1967.
• Pisanie Białoszewskiego, red. M. Głowiński, Z. Łapiński, Warszawa 1993.