Kronika polska Wincentego Kadłubka - Informacje wstępne

Geneza utworu

Kronikę napisał Kadłubek na życzenie swojego protektora, króla Kazimierza Sprawiedliwego. W Przedmowie wyjaśnia, że celem jego jest napisać dla potomnych dzieło o cnotach ich przodków. Był prawdopodobnie kanclerzem Kazimierza Sprawiedliwego, a będąc tak blisko monarchy, miał łatwy dostęp do archiwum. Opisał dzieje od czasów najdawniejszych, od Mieszka I do połowy panowania Bolesława Krzywoustego. Elementy takie, jak: podania o Popielu i Piaście, o ślepocie Mieszka, wiadomości o zjeździe gnieźnieńskim, o zdobyciu Kijowa, zatarg Krzywoustego z Sieciechem i Zbigniewem (przyrodni brat Krzywoustego) oraz inne szczegóły, jak te o rządach Bolesława Śmiałego, znane są nam z kroniki Galla Anonima, ale Kadłubek „dołożył” też legendy o Kraku, Wandzie, Popielu.

Cała kronika jest niezwykle barwna, oparta w dużej mierze na fantastycznych zmyśleniach autora, nie tylko tych o Popielu czy Wandzie, ale również tych o zwycięskich bitwach prowadzonych ze starożytnymi wodzami, w tym z Juliuszem Cezarem.

Wszelkie dowody dzielności, wszelkie oznaki zacności odbijają się w przykładach przodków, jakoby w jakichś zwierciadłach.

Prosi o przychylność i zwraca się do czytających, by nie oceniali dzieła bez dokładnego zapoznania się z nim:

Kto więc skąpi pochwał, niech będzie bardziej skąpy w ganieniu.

Kompozycja utworu

Dzieło składa się z czterech ksiąg. Pierwsze trzy są ujęte w formę dialogu pomiędzy biskupem krakowskim, Mateuszem a arcybiskupem gnieźnieńskim, Janem. Mateusz opowiada epizody z dziejów Polski, jest narratorem wydarzeń historycznych. To on ocenia bohaterów, wydaje sądy dotyczące państwa. Jan w odpowiedzi podaje przykłady, sięgając do Biblii, a także do starożytnego Rzymu. Bywa, że interlokutorzy zamieniają się rolami i wtedy Jan opowiada, a Mateusz komentuje. Czwarta księga obejmuje wypadki znane już autorowi osobiście i jest ujęta w formę wykładu odautorskiego. Fakty dotyczą wstąpienie na tron Mieszka III Starego, a urywają się w 1202 roku.

Gatunek literacki

Kronika Kadłubka należy do historiografii średniowiecznej, którą określano terminem „gesta”. Jest to dzieło ciekawe, barwne, ale na pewno nie historyczne, bo zawiera za dużo fantazji. Kadłubek wybierał fakty według swojego uznania. Miały one oddziaływać budująco lub odstraszająco, bo chodziło głównie o to, by czytelnik wyciągnął dla siebie jakieś pouczenie. Autor zmienia i przekształca wiele faktów, aby osiągnąć zamierzony dramatyzm prezentowanych wydarzeń. W tym celu puszcza wodze fantazji, ale bywa też, że zapisał jakieś wydarzenie zgodnie z prawdą historyczną, jak na przykład fakt oślepienia przez Bolesława Krzywoustego, starszego, przyrodniego brata, Zbigniewa.

Kronika zyskała ogromną popularność w całej Polsce, ze względu na to, że szerzył się kult św. Stanisława, a Kadłubek opisał sprawę dotyczącą zatargu Bolesława Śmiałego ze św. Stanisławem, w sposób przychylny dla biskupa krakowskiego.