Listy starego diabła do młodego - Listy starego diabła do młodego - streszczenie

Listy starego diabła do młodego Clive’a Staplesa Lewisa to powieść epistolarna. Składa się z trzydziestu jeden listów napisanych do młodego diabła (młodszego kusiciela, Piołuna) przez jego stryja (podsekretarza departamentu, Krętacza). O działaniach Piołuna dowiadujemy się z przywołań Krętacza.

Sam wątek fabularny w utworze jest ledwie zarysowany. Piołun usiłuje kusić młodego człowieka (czytelnik nie poznaje nawet jego imienia). Dowiadujemy się, że mieszka on z matką. W pewnym momencie nawraca się i zaczyna chodzić do kościoła. Początkowo poznaje towarzystwo o liberalnych poglądach i swobodnej obyczajowości. Jego wiara raz podupada, raz się wzmacnia (zgodnie z prawem falowania, o którym pisze Krętacz w liście 8). W końcu spotyka kobietę, w której się zakochuje. Pochodzi ona z chrześcijańskiej, głęboko wierzącej rodziny. Dzięki temu wiara młodego człowieka umacnia się. Wybucha wojna (II wojna światowa, choć nie jest to wyraźnie zaznaczone w tekście). Bohater pozostaje w mieście, w którym trwają naloty bombowe. W końcu ginie, jego duszę zabierają aniołowie, a Piołun ostatecznie ją traci (list 31).

Znaczną część utworu stanowią wskazówki Krętacza dla Piołuna. Przedstawione są sposoby i metody, jakimi diabeł kusi człowieka (w utworze jest on nazywany „pacjentem”), aby zdobyć jego duszę. Dowiadujemy się, że Piołun powinien skupiać się bardziej na ogłupianiu, nie na nauczaniu swojego podopiecznego. Nie jest także wskazane, aby używał argumentów, a w zamian za to odwoływał się do emocji pacjenta (list 1). Może także zwracać uwagę na innych chrześcijan i pokazywać ich śmieszność i niedoskonałość (list 2). Ma również obowiązek podsycać nieprzyjazne stosunki z najbliższymi osobami człowieka i sprawiać, aby odczuwali oni do siebie niechęć. Ważną rolę odgrywa tu zgryźliwość i opryskliwość (listy: 3, 6 i 21). Istotne jest dla diabła, aby pacjent, jeżeli już się modli, modlił się bez używania gestów. Ma także modlić się do ludzkiego przedstawienia Boga (krzyża na przykład), nie zaś do samego Boga. Im bardziej rutynowo i bezmyślnie traktuje swoje czynności religijne, tym lepiej. Nie powinien jednak uczęszczać do tylko jednej świątyni (listy: 4, 12 i 16). W sytuacji ekstremalnej, takiej jak wojna, nie wolno dopuścić do formowania się w pacjencie cnót (list 5). Jeśli pacjent nabiera jakiś przekonań, powinny one stać się na tyle fanatyczne, by wyparły wiarę. Skuteczne staje się także łączenie religii z polityką (listy 7 i 23). Mimo iż przyjemności stworzył dla człowieka Bóg, diabły mogą je wykorzystywać dla swojego celu. Mają sprawiać, aby pacjent korzystał z nich w sposób nieodpowiedni i o nieodpowiednim czasie. Nie mogą dopuścić, aby sprawiały one ludziom rzeczywistą radość. Takimi przyjemnościami mogą być kra w karty czy obżarstwo lub smakoszostwo (listy: 9, 13 i 17). Najlepsze towarzystwo dla pacjenta według diabłów to takie, którego dusze są w ich władaniu (list 10). Sprzyjającym dla działań Piołuna jest także pusty lub kpiarski śmiech (list 11). Potężny oręż w rękach diabła stanowi pycha, nawet jeśli jest to pycha z powodu bycia pokornym albo lepszym od innych chrześcijaninem (listy 14 i 24). Piołun ma odwracać uwagę człowieka od teraźniejszości i życia wiecznego, a skupiać ją na przeszłości i nieokreślonej przyszłości (list 15). Dużym sprzymierzeńcem w działaniach diabłów jest ludzki popęd seksualny. Mają one doprowadzać do tego, aby ludzie mieli wielu partnerów. Jeśli zaś już człowiek zawiera małżeństwo, to najlepiej z kimś, kto będzie odwodził go od praktyk religijnych. W przypadku mężczyzny, idealna jest dla niego nowoczesna kobieta, o chłopięcej urodzie i swobodnych obyczajach (listy: 18, 19, 20 i 22). Pożądanie seksualne łączy się także z inną cechą ludzką, którą diabeł powinien pielęgnować – samolubstwem (list 26). Piołun jest instruowany, aby wzbudzał w człowieku ciągłą chęć dążenia do nowości (list 25). Rzeczywiste ułomności pacjenta powinny pozostać przez niego niedostrzeżone. Nie powinien też się modlić o ich poprawę (list 27). Poruszona została także kwestia długości życia człowieka. Zdaniem Krętacza najlepszym czasem wystarczającym na skuszenie jest siedemdziesiąt lat – poza tym wówczas człowiek zdąży wystarczająco dużo nagrzeszyć (list 28). Odpowiednio ukierunkowane mogą przysłużyć się diabłu zarówno odwaga, jak i tchórzostwo (list 29). Istotną rolę odgrywa także zmęczenie fizyczne – im ktoś jest bardziej wyczerpany, tym łatwiej go skusić (list 30).