Motyw diabła - Motyw diabła w malarstwie

Hugo van der Goes The Fall of Adam (Upadek Adama)

Obraz nawiązuje do sceny biblijnej: Adam i Ewa znajdują się obok drzewa poznania dobra i zła, kobieta zrywa jabłko z gałęzi. Obok nich stoi dziwna istota mająca ogon i nadnaturalnie wydłużony tułów. Pierwsi ludzie mogli korzystać ze wszystkich wspaniałości Edenu, jednak nie wolno im było jeść owoców z drzewa poznania. Adam i Ewa nie posłuchali Boga i złamali zakaz. Istota przy drzewie to uosobienie szatana, podobnie jak biblijny wąż. Diabeł jest utożsamiany w tym wypadku z przebiegłością, złem. Historia jest ściśle związana z grzechem, ma znaczenie symboliczne. Ważniejszy od samego wizerunku szatana jest czyn nieposłusznych ludzi.

Jan Matejko Diabeł śmiejący się; Diabeł z głową ptaka; Diabeł z rozwartą paszczą

Są to trzy wizerunki diabła: owłosiony, roześmiany stwór; dziwna istota z dziobem; stworzenie z wielkimi uszami i kopytami. Każdy z nich ma rogi i przerażające spojrzenie. Postaci te budzą odrazę, jednak ich dziwaczność powoduje też śmiech. Wizerunki diabłów pojawiły się na kościele Mariackim, zachowały się również kartony do polichromii (rysunki służące za wzory do wykonania malowideł). Dawniej, diabły i demony były malowane na samym dole budowli. Matejko zmienił przypisane im miejsce. Postaci te utożsamiane były z trzema zaborcami Polski: Rosją, Prusami i Austrią, miały więc również znaczenie symboliczne.

Inne przykłady malarskie:

• Albrecht Dürer Rycerz, śmierć i diabeł (grafika; diabeł jako rogaty stwór)
• William Blake Szatan podglądający pieszczoty Adama i Ewy, Szatan poraża Hioba wrzodami, Szatan w swej pierwotnej chwale (szatan jako upadły anioł),
• Hieronim Bosch Diabeł (wizerunek diabła z ogonem i rogami);
• Eugène Delacroix Święty Michał pokonuje diabła (stracie archanioła z szatanem);
• Wojciech Weiss Demon (diabeł jako podstarzały mężczyzna pastwiący się nad kobietą);
• Salvador Dali Logiczny diabeł (ilustracja do Piekła, części Boskiej Komedii Dantego)