Poezja Leśmiana - Dusiołek

Typ liryki

Utwór Dusiołek należy do liryki pośredniej. Podmiot liryczny tak konstruuje świat przedstawiony, by móc wyrazić swoje zdanie na temat nurtujących go problemów. Czyni to na zasadzie dychotomii (dwudzielności, podziału), bo najpierw oddaje głos narratorowi, którym nie jest poeta, ale jakiś wiejski gawędziarz, a później pozwala zabrać głos bohaterowi prezentowanych wydarzeń, chłopu Bajdale.

Podmiot liryczny i jego kreacja

Bohaterem lirycznym jest Bajdała, który wędruje po świecie w towarzystwie szkapy i wołu.

Bajdała, zmęczony marszem w czasie upału, postanowił odpocząć. Ułożył się wygodnie w cieniu, na mchu i wtedy właśnie, podczas snu, nawiedził go okropny stwór, Dusiołek, który pysk miał jak żaba, wyglądał okropnie i przerażająco, był niesamowitym dziwacznym stworem.

Bajdała zamiast odpocząć, umęczył się bardzo w czasie snu, ponieważ Dusiołek siadł mu na piersi i począł go dusić tak bardzo, że chłopu zabrakło tchu. Bajdała przerażony obudził się, ale jego koszmar nie skończył się, bo Bajdała dalej wierzył w tę zmorę senną, był przekonany, że to przydarzyło mu się naprawdę. Miał pretensje do szkapy i wołu, że nie stanęli w jego obronie. Na koniec ma też pretensje do Boga, dlaczego stworzył tyle nieudanych istot, a w dodatku jakieś potwory, typu Dusiołek, które nie pozwalają człowiekowi spokojnie żyć.

Bohater, prosty, wiejski chłop, śmieszy nas swoim zachowaniem i wypowiedziami, głównie pretensjami skierowanymi do zwierząt i Boga. Jest bohaterem naiwnym, zabobonnym, ale mimo wszystko swoim chłopskim rozumem chce pojąć zasady rządzące światem, czym wprawia czytelnika w zdumienie i zmusza do refleksji nad istotą zła panującego na świecie, którego symbolem jest tu Dusiołek.

Sensy utworu

Wiersz z pozoru jest zabawny, żartobliwy i posiada naiwną treść, jednak ta klechda (gawęda) ludowa posiada głęboki sens filozoficzny. Oto na świecie istnieje zło i człowiek ciągle jest narażony na wpadnięcie w jego sidła. Tak naprawdę to nie Bajdała, ale sam poeta przekomarza się ze Stwórcą i ma Mu za złe, że stworzył zło, które jest wszechobecne na świecie, a do tego bez przerwy boleśnie dotyka człowieka. Poeta uważa, że jego misją jest bronić człowieka, nawet gdy przychodzi mu wyrażać swoją niezgodę na zło wobec samego Boga.

Gatunek literacki

Cechy ballady znane są nam z okresu romantyzmu. Leśmian nawiązał w swym utworze do romantycznych ballad. Świadczy o tym stroficzna budowa utworu, tajemniczość, elementy fantastyki, udramatyzowana fabuła. Poza tym autor zastosował stylizację języka na chłopski, pospolity język, w którym nie brak wyrazów potocznych pochodzących z gwary chłopskiej, np. cielska, tobołem, jęzorem, splunął, zad, gębo, beczy, paskudę, olaboga, słuchajta, wyłają.

Elementy humorystyczne, które odnajdujemy w Dusiołku, też nie były obce balladzie romantycznej, chociażby balladzie Mickiewicza Pani Twardowska.

Kontynuacje i nawiązania

Elementy fantastyki odnajdziemy w utworach (wybrane przykłady) :

• William Szekspir, Sen nocy letniej; Makbet; Hamlet;
• Adam Mickiewicz, Romantyczność; Świteź; Świtezianka; Lilije; Dziady, cz. II;
• Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia;
• Juliusz Słowacki, Balladyna;
• Bolesław Leśmian, Dziewczyna;
• Stanisław Wyspiański, Wesele;
• Jerzy Żuławski, Trylogia księżycowa;
• Brono Schulz, Sklepy cynamonowe;
• Stanisław Lem, Solaris; Bajki robotów; Dzienniki gwiazdowe.

Bibliografia przedmiotowa

• M. Jastrun, Na krańcach czyli o poezji Leśmiana, [w tegoż:] Między słowem a milczeniem, Warszawa 1979.