Motyw dumy - Motyw dumy w literaturze

Pieśń o Rolandzie

Ten średniowieczny anonimowy utwór przedstawia dzieje francuskiego rycerza Rolanda. Postać wykreowana została według określonego wówczas ideału. Rycerz czasów średniowiecza musiał być poddany królowi, ale i Bogu. Na kodeks rycerski składały się: świadomość swej potęgi i męstwa, patriotyzm i, przede wszystkim, honor. Roland dowodził wojskiem chrześcijańskim w wojnie przeciwko Saracenom. Część wojska wpadło w pułapkę w wąwozie Roncevaux. Mimo że nie mieli żadnych szans, Roland, uniesiony dumą, nie zadął w róg, by wezwać główne siły króla Karola Wielkiego. Wolał zginąć na polu bitwy. To przykład dumy niepozwalającej na poniżenie się przed wrogiem.

William Szekspir Makbet

Pełna dumy prowadzącej do szaleństwa jest w Makbecie żona tytułowego bohatera. Jej opętańcza żądza władzy wynika z przekonania o swej wartości – Lady Makbet uważa się za najwłaściwszą osobę w państwie do objęcia stanowiska królowej. Dumna i potrafiąca sprawić, by jej mąż jej ulegał we wszystkim, doprowadza do wydarzeń tragicznych w skutkach. Duma Lady Makbet to obsesja prowadząca do destrukcji innych ludzi, ale przede wszystkim do autodestrukcji.

Bolesław Prus Lalka

Dumną i wyniosłą bohaterką Lalki jest Izabela Łęcka. Arystokratka, choć piękna, nieobdarzona została wybitną inteligencją ani specjalnymi zainteresowaniami. Jednak z racji takiego, a nie innego pochodzenia, ma o sobie wysokie mniemanie i nie przyjmuje zalotów Stanisława Wokulskiego – człowieka do szaleństwa w niej zakochanego, przedsiębiorczego, ale będącego niższego niż ona stanu Celowo drażni jego uczucia, jak choćby wtedy, gdy przychodzi do jego sklepu i flirtuje z subiektem Mraczewskim czy gdy rozmawia ze Starskim po angielsku w obecności Wokulskiego, nie mając pojęcia przy okazji, że Wokulski zdążył się nauczyć tego języka. Jej duma ma charakter negatywny – Łęcka w gruncie rzeczy zniszczyła życie Wokulskiego.

Maria Konopnicka Rota

Utwór patriotyczny, ukazujący dumę narodu polskiego z ojczyzny. Odnoszenie się do historii i sięganie pamięcią aż do korzeni państwa, czyli do rodu Piastów, ma wpłynąć krzepiąco na wszystkich i umocnić postawę wyrażającą afirmację Polski:

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,

Nie damy pogrześć mowy!

Polski my naród, polski lud,

Królewski szczep Piastowy,

nie damy by nas zniemczył wróg…

– Tak nam dopomóż Bóg!

Duma spełnia tutaj charakter mobilizujący naród, ma nieść wiarę w potęgę ojczyzny, a przede wszystkim w tych, którzy za nią walczą i w jej imię umierają.

Wisława Szymborska Gawęda o miłości do ziemi ojczystej

W swoim wierszu Szymborska mówi wyraźnie, że każdy ma wolną wolę – może kochać ojczyznę, ale nie jest to żadnym wymogiem. Jednak uświadamia ona również, że bez uczucia miłości i przywiązania do kraju, nie da się żyć szczęśliwie:

Ziemio ojczysta, ziemio jasna,

nie będę powalonym drzewem.

Codziennie mocniej w ciebie wrastam

radością, smutkiem, dumą, gniewem.

Nie będę jak zerwana nić.

Odrzucam pusto brzmiące słowa.

Można nie kochać cię – i żyć,

ale nie można owocować.

Duma z ojczyzny jest warunkiem spokojnej, ale i jednocześnie spełnionej egzystencji. Poczucie przynależności do tradycji, do historii, do języka i innych ludzi wychowanych w tych samych warunkach jest istotą zrozumienia własnego ja. Daje ono też pewność tego, że ma się swoje własne, bliskie bardzo, miejsce na ziemi.

Inne przykłady literackie:

• Jan Kochanowski Muza (duma poety spowodowana wiarą w nieśmiertelność swej sławy);
• Ignacy Krasicki Szczur i kot (duma szczura, przechodząca w pychę, powodująca nieszczęście);
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. III (duma poety z samego faktu, że jest poetą i ze świadomości misji wśród narodu);
• Adam Mickiewicz Śmierć Pułkownika (naród dumny z dowódcy powstania listopadowego, Emilii Plater);
• Juliusz Słowacki Grób Agamemnona (brak dumy z państwa, ubolewanie nad jego losem);
• Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem (duma Bohatyrowiczów ze swoich przodków – założycieli rodu, Jana i Cecylii);
• Henryk Sienkiewicz Trylogia (książki napisane „ku pokrzepieniu serc”, by naród był dumny ze swej ojczyzny);
• Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza (dumna Ania Shirley obraża się na Gilberta za nazwanie jej marchewką, a potem nie reaguje na jego przeprosiny);
• Tadeusz Boy Żeleński Wierszyk, który sam autor uważa za nie bardzo mądry (satyrycznie ukazana duma poety z wierszyka, który napisał);
• Artur Oppman Orlątko (duma syna, młodego chłopca, walczącego o wolność Lwowa);
• Julian Tuwim My, Żydzi polscy (autor nie widzi powodów do dumy, że jest się Polakiem);
• Konstanty Ildefons Gałczyński Trzynasty największy wyczyn Herkulesa (satyryczny obraz powojennej polski, w którym powodem do dumy jest uzyskanie międzymiastowego połączenia telefonicznego w godzinach porannych);
• David Durham Duma Kartaginy (opowieść o walecznych przywódcach Kartaginy, będących powodem do dumy);
• Oriana Fallaci Wściekłość i duma (przesadna duma ze swego europejskiego pochodzenia);
• Irena Matuszkiewicz Przeklęte, zaklęte (dumne panie ze szlacheckiego dworku patrzą z wyniosłością na ludność wiejską mieszkającą wokoło);