Motyw dworku - Motyw dworku w literaturze

Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego

Dwór szlachecki jest tu dwojako rozumiany. W pierwszej księdze wspomina się o życiu dworskim, gdzie można nauczyć się „domowych obyczajów ojczystych”. Nie jest jednak zarysowany wygląd tegoż dworu. Można jedynie domyślać się, że chodzi o dwory magnatów bądź biskupów. Zapewne były to raczej zamki niż dwory, jakie funkcjonują w naszej wyobraźni. Drugi rodzaj dworu to dom mniej zamożnej szlachty ziemiańskiej. W drugiej księdze wiadomo, że przy dworku jest sad, ogródki, czasem są jakieś sadzawki. W domu jest piec, na którym sama gospodyni przygotowuje jedzenie.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Dwór szlachecki, usytuowany na wzgórzu, pośród brzozowego gaju, był z drzewa, z pobielanymi ścianami i gankiem. We dworze jako ostoi polskości nie zabrakło obrazów przedstawiających osoby ważne dla historii Polski – Rejtana, Kościuszkę czy Jasińskiego. Melodia, którą słychać z zegara kurantowego, to Mazurek Dąbrowskiego. Tuż przy dworku jest mały ogródek z niedużym, drewnianym płotem, w którym rośnie „trawa angielska i mięta”. Przy dworze jest też sad, są stajnie, jest folwark dla służby. W pokoju Zosi stoi fortepian, na nim nuty i książki, a na oknach donice z kwiatami. Dworek to nie tylko ściany, ale przede wszystkim mieszkańcy. Ważna jest gościnność, istotne są też obyczaje, których się tam strzeże (np. Sędzia zawsze pilnował porządku, aby nie uchybić nikomu względem wieku, stanowiska czy urodzenia).

Bolesław Prus Lalka

Dworek szlachecki pojawia się w Zasławiu, jest ostoją gospodarności i stateczności. W utworze dworek nazywany rezydencją lub pałacem znajduje się na wzgórzu, jest piętrowy z dwoma skrzydłami. Za dworem znajduje się park pełen starych drzew, a przed nim łąka, są posągi, altana, klomby. Po obu stronach dworu stały zabudowania gospodarskie. Dom był jasnożółty, z białymi kolumnami. We dworze znajdowała się obszerna jadalnia, której „ściany do połowy były przysłonięte taflami z ciemnego drzewa”. W pałacu jest też strych, w którym Ochocki chce urządzić obserwatorium meteorologiczne – widać tu już ducha nowych czasów. U stóp wzgórza jest sadzawka, w pobliżu pałacu stoją budynki folwarczne. Podobnie jak w Panu Tadeuszu, i tu przestrzega się pewnych obyczajów, są to przejażdżki konne, spacery po parku, wspólne posiłki.

Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem

Dwór był drewniany, „nie pobielony, niski, ozdobiony wijącymi się po jego ścianach powojami, z wielkim gankiem i długim rzędem okien”, które miały kształt gotycki. Budynki gospodarskie, płot noszą znamiona wielu napraw. W środku domu, na ścianach, można zobaczyć głowy jeleni, łosiów oraz wieńce ze zboża. Oprócz parteru było także piętro, na które prowadziły zniszczone schody. Z sieni wchodziło się do jadalni i salonu, w którego rogu stał fortepian. Znajdujące się tam sprzęty, obicia były dobrej jakości, ale mocno już zniszczone. Na ścianach wisiały kopie słynnych obrazów oraz portrety rodzinne.

Podłogi były tam woskowane i błyszczące, niskie sufity białe i czyste, drzwi staroświeckie, ciężkie, z błyszczącymi brązowymi klamkami, dywany duże i spłowiałe[...]

Jedynie pokój Emilii Korczyńskiej odbiegał wyglądem od pozostałej części domu – pokrycia w kwiaty, okrycia z muślinu, porcelana. Trzeba wspomnieć także o domu Bohatyrowiczów, który bardziej przypomina dom z utworu Reja.

Czesław Miłosz Dolina Issy

Dworek kresowy pochodzi z czasów, gdy „dwór już przemijał”. Dom jest niski, biały, na deszczułkach widać mech i trawę, dach zdaje się przygniatać dom. Jest oczywiście ganek, oplatany przez winorośl. Z tyłu budynku obserwujemy dodatkowe skrzydło, do którego wszyscy przenoszą się na zimę. Składa się ono z wielu pokoi, w których można zobaczyć kołowrotki, warsztaty tkackie i prasy do walowania sukna. Stara część domu znajduje się bliżej ogrodu. W sali jadalnej była ceratowa kanapa, portret mężczyzny w zbroi i twarze z gliny. Z sieni wchodziło się do salonu, w którym prawie zawsze było pusto. We dworku znajdowała się też spiżarnia, dobrze zaopatrzona. Przed domem natomiast roztaczał się widok na trawnik, a za domem na ogród. W domu panowała ciepła, rodzinna atmosfera.

Inne przykłady literackie:

• Jan Kochanowski, Pieśń świętojańska o Sobótce (dostatni dworek, obraz całego gospodarstwa)
• Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (folwark szlachecki, rodowe gniazdo)
• Ignacy Krasicki, Żona modna (miejsce pełne przepychu i bogactwa)
• Aleksander Fredro, Śluby panieńskie (obraz obyczajów panujących w dworku)
• Henryk Sienkiewicz, Trylogia (ostoja tradycji i rodu)
• Stefan Żeromski, Przedwiośnie (Nawłoć – ostoja szlacheckiej tradycji i obyczajów)
• Maria Rodziewiczówna, Magnat (tradycyjny dworek, niezagospodarowany)
• Zofia Kossak-Szczucka, Pożoga (dworek na Wołyniu)
• Zofia Nałkowska, Granica (Boleborza – tradycjonalizm i zacofanie)
• Maria Dąbrowska, Noce i dnie (skromny dworek)
• Witold Gombrowicz, Ferdydurke (parodia tradycyjnego dworku)
• Jarosław Iwaszkiewicz, Panny z Wilka (powrót do młodości)
• Stanisław Ignacy Witkiewicz, W małym dworku (tradycyjny dworek)
• Melchior Wańkowicz, Szczenięce lata (miejsce szczęśliwego dzieciństwa)
• Czesław Miłosz, Dwór (po dworze zostały tylko ruiny)
• Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Roman Aftanazy (dzieje dworów na kresach)
• Jacek Dehnel, Lala (dworek w Lisowie)