Motyw edenu/raju - Motyw edenu/raju w literaturze

Dante Alighieri Boska Komedia, Niebo

Raj u Dantego jest ostatnim etapem podróży bohatera, który wcześniej odwiedził piekło i czyściec. Jego wędrówce przewodniczy ukochana Beatrycze. Raj jest tu skontrastowany z poprzednimi miejscami wizyt. W wizji podzielony został na dziewięć sfer przynależnych poszczególnym planetom, Księżycowi i Słońcu, Empireum i siedziby Boga. Jawi się jako kraina szczęśliwości, łącząca w sobie wszystkie cnoty i piękne cechy, takie jak dobroć czy miłość. Wizualnie jest to splot pięknych dźwięków ze wszechpanującą światłością. Spotkane przez Dantego osoby – Tomasz z Akwinu, Bernard z Clairvaux – potwierdzają tylko, że raj jest miejscem radosnego odpoczynku po śmierci. Siedziba Boga przyjmuje postać róży, a samemu bohaterowi udaje się dostąpić zaszczytu ujrzenia Jego oblicza.

Jan Kochanowski Tren XIX albo sen

Zamykający cykl trenów Tren XIX ukazuje wizję senną poety, w której to prosto z raju przyszła do niego jego matka z Urszulką na ręku, by go pocieszyć. Raj ukazany został tu jako wieczna kraina rozkoszy, gdzie szczęśliwe dusze nie mają żadnych problemów ani trosk, nie muszą pracować i nie znają takich uczuć, jak smutek, żal, a jedynie radują się i kochają. W niebie wciąż trwa dzień i świeci słońce, najważniejsze zaś ze wszystkich dóbr niebieskich jest to, że dusze mogą nieustannie oglądać oblicze Boga.

Juliusz Słowacki Na drzewie zawisł wąż

Historia biblijnego kuszenia Ewy. Szatan roztacza przed kobietą wizję, w której jakoby ona, Adam i wąż, przy pomocy owocu z zakazanego drzewa, mieliby zdegradować Boga i sami się Nim stać. Ewa zrywa owoc, grzesząc tym samym. Odtąd jej ciało i ciała wszystkich ludzi stają się podatne na wszelkie pokusy. Raj w tej wizji jest areną najdramatyczniejszych wydarzeń w historii pierwszych ludzi. To tutaj doszło do grzechu – do sprzeniewierzenia się Bogu. Jest to miejsce idealne, będące wyrazem miłości Boga, którego Adam i Ewa okazali się niegodni.

John Steinbeck Na wschód od Edenu

Raj nie zostaje ukazany w tej książce bezpośrednio, a jedynie metaforycznie poprzez przybliżenie dziejów rodziny Trasków. Rodzina przeprowadza się do Kalifornii i tam dochodzi do wydarzeń analogicznych z biblijnym wygnaniem z raju (odrzucenie przez ojca) i starciem między braćmi takim, do jakiego doszło między Kainem i Ablem (brutalne pobicie Adama przez Charlesa). Eden, tutaj będący ziemską krainą szczęśliwości, został opuszczony przez bohaterów w chwili odrzucenia przez ojca. Książka jest zatem alegorią, a także przypowieścią o ścierających się nieustannie dobrych i złych siłach.

Zbigniew Herbert Sprawozdanie z raju

W raju Herberta jest inaczej niż w innych popularnych wizjach:

Tydzień pracy trwa trzydzieści godzin

Pensje są wyższe ceny stale zniżkują

Praca fizyczna nie męczy […]

Ponadto w raju panuje i ustrój społeczny, i jest władza – niezwykle trwałe i rozumne, ale są. Raj poza tymi cechami niewiele różni się od ziemi (nie sprawdziła się próba wprowadzenia abstrakcyjnych przestrzeni ze sferami niebieskimi), a ludzie nie zostają pozbawieni ciała – stanie się to dopiero wtedy, kiedy będą mogli stanąć przed obliczem Boga. W raju Herberta jest wszystko, co i w życiu doczesnym. Za pomocą tego ironicznego obrazu poeta pokazuje, że nie istnieje coś takiego jak utopijna idealna kraina, że wszystko można ulepszyć tylko do pewnego stopnia, nigdy zaś w pełni.

Inne przykłady literackie:

• Bolesław Leśmian Urszula Kochanowska (raj, który okazał się miejscem samotności);
• John Milton Raj utracony (historia pierwszego grzechu i wypędzenia z raju);
• Mark Twain Pamiętniki Adama i Ewy (raj w oczach pierwszych ludzi);
• Konstanty Ildefons Gałczyński Żarłoczna Ewa (żartobliwa zmiana historii o zjedzeniu jabłka przez Ewę w raju);
• Jerzy Andrzejewski Bramy raju (raj w dwojakim rozumieniu: jako celu samego w sobie i Jerozolima, do której dąży krucjata);
• Ernest Hemingway Rajski ogród (miesiąc miodowy ma być rajem dla młodego małżeństwa);
• Czesław Miłosz Ogrodnik (winy człowieka sprawiły, że raj oddalił się od niego);
• Andrzej Stasiuk Józek (z tomu Opowieści galicyjskie – rajem świat ziemski).