Motyw edenu/raju - Motyw edenu/raju w muzyce

muz. Krzysztof Penderecki, libretto Christopher Fry według Johna Miltona, opera Raj utracony. Sacra rappresentazione

Tematem opery jest stworzenie świata, grzech pierworodny pierwszych rodziców i wygnanie z rajskiego ogrodu. Kompozytor ingeruje w libretto, powierzając pierwszoplanowe role Adamowi i Ewie oraz wzmacniając rolę szatana. Elementem scalającym dzieło pod względem ideowym i konstrukcyjnym jest cytat chorału O, grosse Lieb! Johanna Sebastiana Bacha, zaczerpnięty z Pasji według św. Jana. W utworze występują trzy światy: Boga, człowieka i szatana, zróżnicowane pod względem ekspresji i materiału muzycznego. Bóg przemawia na tle organów i starohebrajskich śpiewów. Pierwsi rodzice śpiewają lirycznie z towarzyszeniem dzwonków (Ewa) i smyczków (Adam). Charakterystycznemu, dramatycznemu śpiewowi szatana towarzyszy perkusja i instrumenty dęte blaszane. Interwałem charakteryzującym Boga jest oktawa, dominującym w partii Ewy – tercja mała, a w partii szatana kwarta zwiększona (tryton), nazywana diabolus in musica. W utworze współegzystują fragmenty o zróżnicowanym nastroju: liryczne, jak idylla w scenie z łabędziem (motyw ten żartobliwie nawiązuje do łabędzia z dramatu R. Wagnera Lohengrin), i diaboliczne, jak wściekłość i gniew w scenie infernalnej (piekło). Zapowiedź końca świata symbolizuje wprowadzenie cytatu średniowiecznej sekwencji Dies irae.

muz. Zbigniew Łapiński, sł. i wyk. Jacek Kaczmarski, Pusty raj (płyta Raj)

W dzień po wygnaniu życie w raju toczy się bez zmian: „Stwórca trawi [dni] na długich spacerach / Nocą leży na chmurnym posłaniu”. Własna jasność odbiera sen Bogu, który stoi na straży praw. Pierwsi rodzice wiodą ludzkie życie: Adam poluje, Ewa rodzi dzieci. Ciężkie niebo zalega nad pustym rajem, gdzie kwaśne powietrze i nieuprawiana ziemia jałowieje. Zarastają ścieżki, nikt nie zbiera owoców. W zalegającej ciszy Stwórca słyszy tylko rytm spadających w pokrzywy jabłek z drzewa wiadomości. Na ziemi zwyczajne troski – Ewa kroi czosnek dla zakatarzonego Adama. W przechadzkach po pustym raju towarzyszy Bogu archanioł Gabriel, a na ziemi pierwsi rodzice dożywają swych dni: „Adam wciąż błądzi / Ewa ciągle marzy”.

Inne przykłady muzyczne

• muz. S. Moniuszko, sł. P.-J. Béranger Klucze do raju z cyklu Śpiewnik domowy (godne życie kluczem do raju)
• J. Bruzdowicz Bramy Raju według J. Andrzejewskiego (niedosiężny raj)
• M. Negrey Przechadzki rajskie (rajska szczęśliwość)
• P. Szymański In Paradisum (muzyczna wizja raju)
• G. Grubba In Paradisum (muzyczna wizja raju)
• muz., sł. i wyk. J. Kaczmarski Wygnanie z raju (płyta Dzieci Hioba) (wygnanie z raju)
• muz. P. Łukaszewski, sł. A. Godowski, wyk. IRA Którędy do raju (płyta Ogrody) (tajemnica drogi do raju)
• muz. T. Bubień i P. Kosiarkiewicz, sł. i wyk. P. Kosiarkiewicz Raj (płyta O! La, La – Euforia) (sad – raj na ziemi)
• muz. i wyk. Kult, sł. K. Staszewski Poznaj swój raj (płyta Ostateczny krach systemu korporacji) (fałszywa obietnica raju)
• muz. i sł. Maciej Maleńczuk, wyk. Püdelsi Boski ogród (płyta Psychopop) (historia grzechu pierworodnego)