Motyw katastrofizmu - Motyw katastrofizmu w muzyce

Tadeusz Baird Egzorta na głos recytujący, chór i orkiestrę

Utwór-kazanie, przestroga, napominające przemówienie o przejmującym wyrazie. Tekst opowiada o koszmarze nocnego widzenia (kompilacja fragmentów Księgi Hioba i Księgi Psalmów), którym jest apokaliptyczny obraz cierpiącej, zasługującej na współczucie ludzkości. Recytator-solista reguluje ekspresję tekstu poprzez: kulminacje, akcenty i pauzy, zmiany modulacji głosu, płynne operowanie śpiewem mówionym i melodeklamacją, zwalnianie i przyspieszanie toku narracji, zmiany intonacji. Przesłanie tekstu wzmacnia partia chóru, w której obok śpiewu występują inne środki ekspresji: mowa, szept, półgłos i krzyk. Mają one dwojaką funkcję: wsparcia solisty i stonowania grozy nocnego widzenia. Partie czysto instrumentalne tworzą zarówno zgrzytliwe wielodźwiękowe kulminacje, wybuchy orkiestry i „krzyk” instrumentów dętych, jak i delikatne motywy celesty lub harfy oraz żałobny nastrój – uderzenia tam-tamów i jednostajne, szarpane dźwięki smyczków.

muz. i sł. Kazimierz Staszewski Zaraza wyk. Kazik (płyta Oddalenie)

Koszmar miasta ogarniętego zarazą. Z pomocą przyjechało wielu lekarzy, księża rozgrzeszają chorych, zaraza napawa ich odrazą. Władza nie chce się narażać: „Burmistrz jest z ZChN-u, za komuny w więzieniu / A nie chce się narażać”. Choroba nikogo nie oszczędza, chorują mali i duzi: „Makabra w szpitalach. Zaraza się nie oddala”. Przed zarazą nie chronią układy finansowe: „Wojewoda komunista trzymał z bankami blisko / Lecz pomogło niewiele. Zaraził się w niedzielę”. Zachorował szef miejscowej mafii, strażnicy więzienni, przedsiębiorca z Berlina i „kompan z młotem”, który chciał uciec samolotem. Nic nie chroni przed zarazą, koszmar nadal trwa.

Inne przykłady muzyczne

• G. Mahler VI Symfonia (tragizm prowadzący do katastrofy)
• muz. A. Schönberg, sł. G. Byron Ode to Napoleon Buonaparte (Oda do Napoleona Buonaparte op. 4) (oskarżenie arogancji dyktatorów)
• L. Nono, sł. fragmenty listów członków włoskiego Ruchu Oporu skazanych na śmierć Il canto sospeso (Zawieszony śpiew) (człowiek w obliczu unicestwienia)
• S. Kisielewski Dziś w nocy umrze miasto muzyka filmowa (dramat bombardowanego Drezna)
• G. Ligeti Le Grand Macabre, libretto M. Meschke i G. Ligeti według M. de Ghelderode (widmo śmierci i końca świata)
• muz. i wyk. Kult, sł. K. Staszewski Jeźdźcy wyk. Kult (płyta Spokojnie) (czterej jeźdźcy Apokalipsy)
• muz. i sł. S. Staszewski, wyk. Kult Latający Holender (płyta Tata 2) (statek widmo)
  muz. K. Staszewski, S. Pietrzak, sł. K. Staszewski, wyk. Kazik W obliczu końca (płyta 12 groszy) (przeczucie śmierci)
•  muz. G. Ciechowski i Z. Krzywański, sł. G. Ciechowski, wyk. Republika Raz na milion lat (płyta Masakra) (akt miłosny jak wybuch supernowej)
• muz. B. Zielony, K. Wilk, sł. J. Mejer, wyk. Mezo Spirala nienawiści (płyta Eudaimonia) (eskalacja agresji)