Szewcy - Informacje wstępne

Geneza utworu

Tło polityczno-społeczne

Dwudziestolecie międzywojenne to w dziejach Europy okres społecznych napięć i niepokojów. Wywołane były one z jednej strony trudną sytuacją polityczno-gosodarczo-ekonomiczną po pierwszej wojnie światowej, z drugiej coraz większym znaczeniem najuboższych warstw społecznych. Natomiast jednym z ich skutków były tendencje do skrajności. W następstwie tego ukształtowały się twory państwowe o ustrojach totalitarnych. W 1922 roku Włochy – po przejęciu władzy przez Benito Mussoliniego – stały się państwem faszystowskim. W tym samym roku Rosja przekształciła się w komunistyczny Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, a jej przywódcą został Józef Stalin. Natomiast w 1933 roku na czele nazistowskiej (skrajna odmiana faszyzmu) III Rzeszy Niemieckiej stanął Adolf Hitler. Państwa totalitarne prowadziły politykę podporządkowywania życia obywateli odgórnym regulacjom. Ich politykę wewnętrzną cechowały zwłaszcza: rozbudowywanie aparatu kontrolnego (policja, tajna policja, wojsko), masowość i piętnowanie indywidualności, stosowanie terroru i ogłupiającej propagandy. Tendencje do totalizacji państwa i sprzyjające temu nastroje społeczne obecne były także w Polsce – przejaw stanowiło między innymi powstanie w 1934 roku partii politycznej o nazwie Obóz Narodowo-Radykalny (ONR).

Czas powstania utworu

Jak informuje zapis na końcu dramatu, jego tworzenie Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) zakończył 6 marca 1934 roku. Wiadomo również, że pisanie Szewców autor zaczął siedem lat wcześniej, czyli w roku 1927. W tym czasie (jak i wcześniej) miał okazję obserwować dziejące się w otaczającym go świecie wydarzenia. We Włoszech i Związku Radzieckim totalitaryzmy prężnie się rozwijały, w Niemczech szybko powstawał. W tym czasie trwały też walki o władzę, także w Polsce (zamachy, terror, rządy sanacji).

Katastrofizm Witkacego

Autor dramatu uważał, iż w najbliższym czasie realnie zaistnieje katastroficzna wizja przyszłości. Twierdził, że nadchodzi koniec cywilizacji europejskiej w znanym mu kształcie kulturowym. Zmiana natomiast może być tylko na gorsze. Najgłębszym wyrazem przekonania Witkacego co do wiary w taką przyszłość było popełnienie przez niego samobójstwa wkrótce po wybuchu drugiej wojny światowej, kiedy dowiedział się o ataku komunistycznego Związku Radzieckiego na Polskę.

Znaczenie tytułu

W przypadku tytułu możemy wysnuć wniosek, że Witkacy odwołał się do klasycznej reguły tytułowania dramatu imieniem głównego bohatera (por. Antygona, Król Edyp, Elektra). Bohaterami sztuki są między innymi właśnie szewcy. Reprezentują oni najniższą z warstw społecznych, która dochodzi do władzy. Być może to właśnie do nich ma należeć przyszłość, a co za tym idzie, świat stanie się prosty, ubogi i brutalny. Warstwom rządzącym zależeć będzie jedynie na własnej wygodzie i korzyściach.

Dramat opatrzony został także podtytułem – Naukowa sztuka ze „śpiewkami” w trzech aktach. Akty rzeczywiście są trzy, a śpiewki (dziś powiedzielibyśmy piosenki) występują. Natomiast, co do „naukowości” sztuki – odnosi się ona do tematyki, którą dramat porusza i formy, jaką ma. Dodatkowo występujące postacie bez przerwy powołują się na teorie naukowe i filozoficzne (na przykład Einsteina, Chwistka, Kanta, Leibniza, Nietzschego) i mówią górnolotnym (i jednocześnie często bełkotliwym) językiem.