Motyw maski - Motyw maski w literaturze

Franciszek Zabłocki Fircyk w zalotach

Przybieranie masek przez postaci jest związane z gatunkiem – komedią. Bohaterowie często są schematyczni, a ich zachowania podobne w różnych utworach. Jest to dobrze widoczne na przykładzie Podstoliny. Udaje ona niedostępną kobietę, w ogóle niezainteresowaną Fircykiem. W rzeczywistości jest w nim zauroczona i gdy dowiaduje się, że mężczyzna ma ożenić się z hrabiną Umizgalską (co jest intrygą Klarysy), odczuwa smutek. Żałuje, że ignorowała Fircyka. Dochodzi do demaskacji charakterów i intryg. Zwycięża miłość.

Antoni Malczewski Maria

W powieści pojawia się orszak masek w różnobarwnych strojach. Są one zapowiedzią tragedii. Powtarzają:

Bo na tym świecie Śmierć wszystko zmiecie,

Robak się lęgnie i w bujnym kwiecie.

Maski oddają się zabawie, skaczą przed człowiekiem, któremu chcą zapowiedzieć okrutne wydarzenie. Budzą obawę. Mordercy w karnawałowych maskach zabijają Marię. Te fantastyczne postaci są znakiem przemijania i śmierci. Na losy ludzkie ma wpływ fatum, przed którym nie można się uchronić. Wszystko zmienia się w nicość z biegiem czasu. Maski są więc symbolem, zabiegiem pisarza, który za ich pomocą dowodzi nieuchronności każdego istnienia.

Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod

Utworowi towarzyszy motto:

Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia – trzeba być lisem i lwem.

Nawiązuje ono do postępowania głównego bohatera Waltera Alfa, który nazwał się Konradem Wallenrodem (początkowo walczył w orszaku Wallenroda, został podejrzany o zamordowanie go). Jako mały chłopiec został porwany przez Krzyżaków, jednak miłość do ojczyzny podsycał w nim Halban. Ostatecznie zostawił ukochaną i porzucił dom, żeby móc walczyć. Jego plan był podstępny – walczył wraz z Krzyżakami, a nawet został ich mistrzem. Bohater był przez to rozdarty wewnętrznie: występował przeciwko Litwinom. Wszystkie jego działania miały jednak doprowadzić do najważniejszego dla niego celu – odzyskania wolności przez Litwę. Maska bohatera polegała więc na zmianie tożsamości.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Ksiądz Robak jest bohaterem, który uciekł w maskę. O jego losach czytelnik dowiaduje się z przedśmiertnej spowiedzi. Jacek Soplica to awanturnik, warchoł, porywczy szlachcic. Cieszy się popularnością wśród szlachty i oddaje rozrywkom. Jednak jego miłość do Ewy wywołuje w nim cierpienie – Stolnik nie zgadza się na ślub. Jacek wpada w rozpacz, żeni się z inną kobietą, zaczyna pić. Podczas oblężenia zamku Horeszków zabija Stolnika i wyjeżdża za granicę. Wszystkie te zdarzenia mają wpływ na to, że zostaje zakonnikiem. Od tego czasu to pokorny i bohaterski patriota – udaje mu się odkupić swoje winy. To postać, której nie można jednoznacznie ocenić, gdyż zmienia tożsamość – nakłada maskę.

Witold Gombrowicz Ferdydurke

Autor używa trzech słów-kluczy: „gęba”, „łydka”, „pupa”. Pierwsze z nich jest najszersze i dotyczy wszelkich przyjmowanych przez ludzi postaw – masek. Każdy kontakt z drugim człowiekiem zmusza do przyjęcia jakiejś „gęby”, nie można przed nią uciec. Można za to przybrać kolejną „gębę”. Szkoła upupia, doświadcza tego Józio. „Łydka” zaś to symbol energii życiowej, aktywności, swobody obyczajowej – wyraża się to w postawie Zuty. W rzeczywistości są to kolejne „gęby”, które narzucone są przez innych ludzi. Maski te tworzą formę, która w każdej chwili może się rozbić. Są one chwytem pisarza, sposobem na ukazanie mitów, zachowań człowieka. Pozwalają też dostarczyć dużej dawki absurdu.

Inne przykłady literackie:

• William Szekspir Romeo i Julia (bal maskowy, dosłowne przedstawienie motywu)
• Molier Świętoszek (maska jako sposób na ukrycie prawdziwego charakteru; maska jako chwyt pisarza)
• Ignacy Krasicki Kruk i lis, Szczur i kot, Ptaszki w klatce (kostium literacki)
• Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła (kostium literacki)
• Oscar Wilde Portret Doriana Graya (zmiana tożsamości)
• Gaston Leroux Upiór w operze (dosłowne przedstawienie motywu)
• Czesław Miłosz Zniewolony umysł (kostium literacki)
• Nick Hornby Był sobie chłopiec (zmiana tożsamości)
• Stefan Chwin Złoty pelikan (dosłowne przedstawienie motywu)
• Roger MacDonald Człowiek w żelaznej masce (dosłowne przedstawienie motywu)