Motyw matki - Motyw matki w literaturze

Lament świętokrzyski

Utwór przedstawia cierpienie Matki Boskiej. Stoi ona pod krzyżem Chrystusa i ubolewa nad jego śmiercią. Swoją rozpacz wyraża na różne sposoby: płacze, przeżywa mękę syna, pragnie, żeby Chrystus do niej przemówił, namawia inne matki do współodczuwania.

Mimo że jest to nawiązanie do wydarzeń biblijnych, to Matka Boska jest przedstawiona jako zwykła kobieta, nie jako święta. Odczuwa wielki ból spowodowany stratą najukochańszego dziecka.

Adam Mickiewicz Dziady, cz. III

W scenie VIII pojawia się matka Rollisona – torturowanego chłopca. Jest to niewidoma kobieta bardzo kochająca swojego syna. Płacze i prosi Senatora o litość dla swojego dziecka. Mówi, że słyszała jego głos, gdy go bito. Jest ufna, w jej słowach pojawia się nadzieja na uwolnienie syna. Chciałaby go chociaż zobaczyć lub wyprosić pozwolenie na wizytę księdza u niego. Wierzy, że Senator nic nie wie o torturach:

Ja to zawsze mówiłam ludziom; być nie może

Tak okrutny, jak mówią, on stworzenie Boże,

On człowiek, jego matka mlekiem wykarmiła –

Ludzie śmieli się; widzisz, jam prawdę mówiła.

 

W następnej scenie pani Rollison wbiega na bal. Oskarża Senatora o zabicie jej syna. Jest zrozpaczona, bo jej syn wypadł przez okno. Ta kobieta jest przykładem matki troszczącej się o swoje dziecko.

Juliusz Słowacki Do matki

Słowacki wyjaśnia matce, dlaczego nie może wrócić do kraju. Prosi ją o przebaczenie, pisze, że gdyby nie konieczność, to na pewno by jej nie opuścił. Wie, że matka będzie cierpieć i że może nie zrozumieć do końca jego decyzji, jednak nie chce się zhańbić. Woli odczuwać smutek. Widać, że darzy matkę szacunkiem i miłością, zwraca się do niej: „miła matko moja”.

Słowacki często pisał listy do swojej matki, była ona bardzo ważną osobą w jego życiu. Wiersze pokazują postawę kobiety tęskniącej za ukochanym synem.

Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej

Aniela Dulska chce sobie wszystkich podporządkować, również dzieci. Są one uzależnione od jej decyzji. Mela jest wrażliwa – matka nie jest dla niej wzorem. Hesia natomiast upodabnia się do matki – źle traktuje siostrę, ojca i Hankę. Zbyszko, brat dziewczynek, próbuje uciec z domu (wychodzi na całe noce), wyzwolić się z jego nieprzyjemnej atmosfery. Jednak nie udaje mu się to – matka nie dopuszcza do ślubu z Hanką.

Jest to przykład niemoralnej i apodyktycznej matki, która nie może być autorytetem dla swoich dzieci – pojawia się problem determinizmu. Pokazuje on, że człowiek nie może się wyrzec pochodzenia i rodziców, że trudno jest zmienić środowisko. Dzieci są więc skazane na panią Dulską. Porządek domowy nie zmienia się, nawet gdy są podejmowane próby. Dulska jako matka podejmuje decyzję o wypłaceniu pieniędzy Hance. Zbyszko nie może sam zadecydować o swoim życiu – po raz kolejny podkreśla to charakter matki.

Tadeusz Gajcy Żegnając się z matką

Autor rozstał się z matką z powodu wojny. Udzielała mu ona wskazówek:

[…] skoro mówisz: lekka jest młodość
chociaż ognia bukiet nad ziemią,
skoro mówisz: ciałem człowieczym,
trzeba schodzić nisko, najniżej,
bo radosna w locie tym wieczność
jest kołyską zrodzoną na krzyżu.

Stosuje się do nich, mimo że musiał opuścić dom, matkę i pozbawić się szczęśliwej młodości. Wypełnia swoją powinność, chociaż tęskni i odczuwa żal. Kobieta musiała znieść rozłąkę z synem, jednak podmiot nie prezentuje jej cierpienia.

Autor pisze o matce w kontekście wojny i przeżyć z nią związanych.

Inne przykłady literackie:

• Biblia, Ewa (matka wszystkich ludzi), Maryja (zwiastowanie – matka szczęśliwa, ukrzyżowanie – cierpienie matki)
• Mitologia grecka, Demeter i Kora (smutek matki spowodowany rozstaniem z córką)
• Adam Mickiewicz Do matki Polki (zadania polskich matek – misja wychowania synów)
• Juliusz Słowacki Testament mój (miłość syna do matki)
• Juliusz Słowacki Rozłączenie (tęsknota za matką)
• Juliusz Słowacki Balladyna (matka kochająca swoje córki, złe traktowanie matki przez Balladynę)
• Józef Ignacy Kraszewski Dziecię Starego Miasta (postawa matki w obliczu zagrożenia)
• Bolesław Prus Antek (matka odczuwająca trudności w wychowaniu syna – wyprawienie go w drogę)
• Maria Konopnicka Dym (miłość matki do syna)
• Stefan Żeromski Syzyfowe prace (matka dbająca o wykształcenie syna)
• Krzysztof Kamil Baczyński Elegia o… [chłopcu polskim] (rozmowa matki z nieżyjącym synem)
• Konstanty Ildefons Gałczyński Spotkanie z matką (rola matki w życiu dziecka)
• Andrzej Bursa Zgaśnij Księżycu (matka jako opiekunka – prośba chłopca)
• Tadeusz Różewicz Matka odchodzi (matka jako nadrzędna postać w życiu człowieka)
• Jacek Dehnel Lala (historie z życia matki bohatera oraz prababki na tle wydarzeń rodzinnych)