Motyw muzyki - Motyw muzyki w literaturze

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Motyw muzyczny pojawia się w XII księdze, przy okazji koncertu Jankiela. Zostaje on poproszony o zagranie na cymbałach. Odznacza się niesłychanym talentem. Nikt mu w grze nie może dorównać, jednak początkowo odmawia, bo wstydzi się. W końcu ulega namowom Zosi i rozbrzmiewają pierwsze dźwięki. Wydobywają się one z coraz większą intensywnością. Mistrz zachwyca wszystkich słuchaczy swoim wykonaniem Poloneza Trzeciego Maja. Muzyka wywołuje w zgromadzonych wiele emocji: „Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją”, starsze pokolenie wraca wspomnieniami do dawnych wydarzeń. W pewnym momencie wszystkich zaskakuje fałsz, który brzmi jak „syk węża”, jednak Jankiel, artysta, nie może się mylić. Jest to celowy zabieg, podobnie jak pojawiające się co jakiś czas hałasy, urywanie tekstu, brzęczenia. Wszystko to ma być nawiązaniem do historii Polski, jej muzycznym zobrazowaniem. Jankiel to nie tylko utalentowany człowiek, lecz także patriota. Jego koncert miał zachwycić stroną muzyczną, jednak najważniejsze było przesłanie – wskrzeszenie uczuć patriotycznych, pokrzepienie serc, przypomnienie istotnych dla Polski wydarzeń (m.in. Konstytucja 3 maja, Konfederacja Targowicka). Jankiel nawiązywał również do znanych pieśni, np. Mazurka Dąbrowskiego, w ten sposób powracał do przeszłości, poruszał tematy tradycji i walki za ojczyznę.

Cyprian Kamil Norwid Fortepian Szopena

Bezpośrednim powodem napisania utworu było zniszczenie fortepianu kompozytora.

Wiersz opatrzony został mottem z Byrona:

Muzyka to rzecz osobliwa!

 oraz zaczerpniętym od Bérangera:

Sztuka? – to sztuka – i oto wszystko.

Obie cytacje zmuszają do refleksji na temat istoty muzyki i sztuki w ogóle. Taki problem postawił sobie Norwid w tym wierszu – nawiązał do osoby i twórczości Szopena.

Autor zastanawia się nie tylko nad znaczeniem każdego dzieła sztuki, lecz także podejmuje próbę opisania końca życia kompozytora i interpretacji jego twórczości. Zestawia muzykę Szopena z grą Orfeusza, samego Szopena porównuje do posągu wykonanego przez Pigmaliona. Jest to dowód na to, że w jego twórczości widać echa sztuki antycznej: podobną prostotę i doskonałość. Twórczość ta nie ma wad, to ludzie nie rozumieją jej przesłania. Zadaniem jest nie tylko pokazanie doskonałości muzyki, lecz także nawiązanie do polskiej sztuki narodowej i chrześcijańskiej.

Wyrzucenie fortepianu to scena symboliczna, sztuka pojmowana jako narodowa zostaje zlekceważona:

Ideał sięgnął bruku!

Utwór wyróżnia muzykę Szopena – jest ona pojmowana jako praca zbliżająca człowieka do Boga.

Leopold Staff Deszcz jesienny

Wiersz charakteryzuje się melodyjnością. Naśladowanie w języku poetyckim dźwięku kropli uderzających o szyby rytmizuje utwór (eufonia) – wpływa to na jego brzmienie („O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny”). Onomatopeje, refren i powtarzające się wyrazy współtworzą muzyczność wiersza. Dzięki tym zabiegom poeta wywołuje uczucie smutku, przygnębienia i melancholii.

Motyw muzyki nie pojawia się wprost, przejawia się w odbiorze wiersza.

Konstanty Ildefons Gałczyński Ech, muzyka

Podmiot liryczny prosi o skrzypce. Jest zafascynowany tym instrumentem, twierdzi, że muzyka działa na wyobraźnię. Dowodem na to są słowa:

Może na skrzypcach wygram

Wiatr i pochyłą ulicę

I noc, co taka niezwykła

Dźwięki wydobywane z instrumentu z radością i zapałem są pełne emocji. Jednak podmiot liryczny prosi, żeby nie oceniać go surowo, gdy źle zagra lub sfałszuje jakiś ton. Jest świadomy niedostatku umiejętności, ale muzyka to dowód szczęścia.

Według niego jest to instrument pełny magicznej mocy, zachwycający swoim brzmieniem.

Gałczyński napisał wiersz, gdy rodziła się jego córka – Kira. Nawiązuje do postaci dziecka:

Słuchajcie – to dziecko nuci
W czarodziejskim pudełku skrzypiec.

Muzyka jest tu potraktowana jako wyraz emocji i uczuć.

Nick Hornby Wierność w stereo

Wielką pasją Roba, głównego bohatera, jest muzyka. Posiada on własny sklep muzyczny, w którym zatrudnia Dicka i Barry’ego. Wszyscy trzej są nieco oderwani od rzeczywistości, a ich wiedza muzyczna zaskakuje. Rozmawiają o muzyce, urządzają konkursy, sporządzają listy płyt wszech czasów. Interes Roba jest mało opłacalny, szczególnie w porównaniu z zarobkami jego rówieśników, trzydziestolatków. Jednak on dostrzega w muzyce wartość, swoje największe hobby – jego mieszkanie jest pełne płyt kompaktowych, które budzą skojarzenia z różnymi etapami życia.

Pasja Roba wysuwa się na pierwszy plan, ale towarzyszą jej przemyślenia na temat samotności, nieudanych związków, niepowodzeń w życiu. Książka skłania do refleksji na temat wyznaczników wartości, dla Roba najważniejszą sprawą jest muzyka. Znajomość zespołów jest jednym z priorytetów. Książka skłania więc do zadania sobie pytania, czy muzyka powinna mieć wpływ na przyjaźń, miłość lub zaradność życiową.

Inne przykłady literackie:

• Mitologia grecka, Apollo (bóg muzyki)
• Anakreont Piosenka (granie na lirze, śpiewanie o miłości)
• Bogurodzica (muzyczność, poezja meliczna)
• Henryk Sienkiewicz Janko Muzykant (miłość do muzyki, skrzypiec)
• Paul Verlaine Sztuka poetycka (koncepcja poezji związanej z muzyką)
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer Na Anioł Pański (muzyczność wiersza, refren, bicie dzwonów)
• Franz Kafka Śpiewaczka Józefina (sytuacja śpiewaczki jako bodziec do przemyśleń na temat istoty artysty i sztuki)
• Franz Kafka Jama (muzyczność; kontrastowość ciszy i dźwięków)
• Jarosław Iwaszkiewicz Chopin (muzyka i postać Chopina)
• Józef Czechowicz Więzień miłości, Przez kresy (muzyczność)
• Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka (miłość do muzyki – gra na skrzypcach)
• Konstanty Ildefons Gałczyński Pieśń o żołnierzach z Westerplatte (muzyczność)
• Władysław Szpilman Pianista (muzyk zmagający się z trudami wojny)
• Nick Hornby Był sobie chłopiec (muzyka młodzieżowa)