Motyw obozu koncentracyjnego - Motyw obozu koncentracyjnego w literaturze

Zofia Nałkowska Medaliony

Zbiór opowiadań Nałkowskiej to przypomnienie zbrodni dokonywanych przez Niemców, niektóre z nich dotyczą obozów koncentracyjnych, inne są związane z tym problemem pośrednio. Dno to relacja kobiety, która początkowo została zabrana na Pawiak. Mówi o eksperymentach, jakie dokonywane były na więźniach, strzelaniu do wycieńczonych ludzi, częstych torturach. Następnie jeńców wywieziono do obozu w Bunzig. Warunki tam panujące były trudne do wytrzymania: wczesne pobudki, brak jedzenia, apele, kary. Za źle wykonane czynności zamykano w bunkrach. Wszystko to wywoływało zmiany w psychice człowieka. Więźniarka w opowiadaniu Wizja, aby przeżyć kolejny dzień, myślała o męce Chrystusa. W obozach panowała bezwzględność – kobiety wypędzano na mróz, a w końcu zabijano. Opowiadanie Człowiek jest mocny poświadcza schematyczność: obóz, łaźnia, komora gazowa, pogrzebanie w lesie. Bez żadnych skrupułów strzelano w głowy więźniów, zabierano im nawet kosztowności. Dorośli i dzieci w Oświęcimiu to pewne podsumowanie. Jest to dowód na wielkie okrucieństwo oprawców: bicie, duszenie, deptanie więźniów… Dzieci wiedziały, że muszą umrzeć. Ich zabawy pokazywały, że świat, w którym przebywały, wpłynął na ich psychikę. Wszystkie opowiadania dowodzą okrucieństwa hitlerowców i cierpienia więźniów.

Tadeusz Borowski Opowiadania

To zbiór opowiadań dotyczących przeżyć obozowych. Pożegnanie z Marią jest początkiem całej historii, w wyniku łapanek, wielu ludzi zostaje zabranych do obozów koncentracyjnych. Ostatnie opowiadanie, Bitwa pod Grunwaldem, nawiązuje już do wyzwolenia. Obóz stanowi kompleks różnych budynków (sala muzyczna, biblioteka, szpital, krematoria, puff), o czym czytamy w U nas w Auschwitzu. Bohaterem i narratorem jest Tadek, człowiek, który przystosowuje się do warunków obozowych. Jest cyniczny, można powiedzieć, że akceptuje zasady tam panujące, za wszelką cenę walczy o przetrwanie – zmusza go do tego obóz koncentracyjny. Ten świat to ciągłe zagrożenie i wysiłek: kary za próby ucieczki, kradzieże, praca, brak własności, rozstania, śmierć. Każdy próbuje przezwyciężyć te trudności na swój sposób: zabija tęsknotę przekazywanymi przez pośredników listami czy też wyrzeka się własnego dziecka, żeby tylko przetrwać. Obóz zmusza do różnych zachowań, potrafi zdegradować moralnie, znieczula na śmierć. Ludzie są też traktowani przez władzę w okrutny sposób: słabsi są zagazowywani, a ci silniejsi muszą pracować. Więźniowie przewożeni do komór są brutalnie traktowani. Ci, którzy pracują, są wyczerpani, ich ciała – obolałe, a posiłkiem jest zupa przypominająca wodę. Opowiadania pokazują jak zachowanie człowieka ulega zmianom pod wpływem wielu negatywnych doświadczeń, a przede wszystkim strachu.

Thomas Keneally Lista Schindlera

Książka przede wszystkim pokazuje bohaterską postawę Oskara Schindlera. Nie skupia się na życiu obozowym, a na przejawach ludzkości w czasach Holokaustu. Schindler był Niemcem, który pomagał Żydom – dał im schronienie w swojej fabryce, żeby ocalić ich od śmierci w obozach koncentracyjnych: gdy w życie wszedł plan Endlösung, rozwiązano getto, a ludzi przewożono do obozu w Płaszowie. Schindler wykupił tych, którzy byliby nieefektywnymi pracownikami. Przypłacił to bankructwem, ale dzięki temu około tysiąc osób zostało uratowanych. Jest to historia oparta na faktach – pokazuje czasy Holokaustu, ale też zdarzenia, które pozwalały zachować nadzieję.

Stanisław Grzesiuk Pięć lat kacetu

Autor przebywał w obozach od 1940 roku. Najpierw w Dachau, potem w Mauthausen i Gusen. Na wolność wyszedł dopiero w 1945 roku. Stasiek, który życia uczył sie na ulicach, dość łatwo wszedł w realia obozowe. Jego nadrzędna dewiza to unikanie pracy i cwaniactwo. Z czasem został nazwany przez więźniów Gusen „królem obiboków”. Piął się też w hierarchii obozowej – od muzułmana do prominenta. Stasiek jest głównym bohaterem opowiadanej rzeczy, jednak pisarz precyzyjnie i ze szczerością odzwierciedla obozowe życie. Pokazuje małość i wielkość człowieka, nie unika tematów wstydliwych nawet wtedy, gdy dotyczą jego samego. Podkreśla jednak – powtarzając za swoim przyjacielem, Stanisławem Nogajem –

Ci, którzy nie byli sami w obozie, niech nie sądzą tych, którzy tam przebywali.

Imre Kertesz Los utracony

To zmagania 14-latka z życiem obozowym. Chłopiec trafia do Oświęcimia, a później do obozu w Buchenwaldzie. Doświadcza tego, co było dla obozów powszechne: podróży w nieludzkich warunkach, braku pożywienia, okrucieństwa i bezwzględności strażników. Ma świadomość istnienia krematoriów i komór gazowych. Jednak niczego nie ocenia, nic nie wydaje mu się nienaturalne, obóz wpływa na jego psychikę i wrażliwość – chłopiec przyzwyczaja się do tamtejszych zasad i uznaje je za słuszne. Po opuszczeniu obozu nie potrafi się odnaleźć w pozbawionym narzuconych reguł i niewoli świecie. Przychodzi myśl, że tam mógł być szczęśliwy. Los utracony to opowieść o kształtowaniu się osobowości w tych okrutnych czasach.

Inne przykłady literackie:

• Seweryna Szmaglewska Dymy nad Birkenau (życie obozowe przedstawione z perspektywy więźniarki)
• Pola Gojawiczyńska Krata (wspomnienia z więzienia na Pawiaku)
• Erich Maria Remarque Iskra życia (obóz koncentracyjny w Mellern, wyzwolenie)
• Zofia Kossak-Szczucka Z otchłani (Oświęcim; obozy hitlerowskie a godność człowieka)
• Wanda Ossowska Przeżyłam... (Lwów, Warszawa – 1939-1946) (wspomnienia z obozu koncentracyjnego na Majdanku)
• Igor Neverly Chłopiec z Salskich Stepów (doświadczenia wyniesione z obozów koncentracyjnych)
• Wanda Półtawska I boję się snów (obóz koncentracyjny w Ravensbrück)
• Tadeusz Hołuj Koniec naszego świata (wspomnienia z obozu w Oświęcimiu)