Motyw ojczyzny - Motyw ojczyzny w malarstwie

To wybitne dzieło nie odtwarza faktów czy postaci historycznych ale jest koncepcją rozumienia procesów historycznych – przedstawione osoby nie mogłyby się bowiem nigdy spotkać w katedrze – biskup Hipacy Pociej, prymas Stanisław Karnkowski i uczestnicy rokoszu, Mikołaja Zebrzydowski, Janusz Radziwiłł i Stanisław Stadnicki. Głównym bohaterem jest kaznodzieja Zygmunta III, Piotr Skarga z rysami twarzy Jana Matejki – wygłasza on jedno ze swoich Kazań sejmowych nigdy faktycznie niewygłaszanych. W kazaniu tym Piotr Skarga krytykował samowolę szlachty i magnaterii, w której dopatrywał się niebezpieczeństwa dla Polski.

Jan Matejko Rejtan - Upadek Polski

Artysta w trosce o swój naród namalował scenę, która zapisała się jako jedna ze słynniejszych w historii malarstwa polskiego. Jesteśmy świadkami chwili, kiedy to na Zamku Warszawskim sejm polski – Szczęsny Potocki , Adam Poniński i Franciszek Ksawery Branicki zmierzają do sali senatu aby złożyć podpis równoznaczny z dokonaniem podziału części ziem polskich na rzecz Prus, Rosji i Austrii. Tytułowy bohater obrazu pada przed członkami sejmu rozdzierając szaty i krzycząc: Zabijcie mnie, ale nie zabijajcie ojczyzny! Świadom konsekwencji układu rozbiorowego dokonuje desperackiego gestu by obudzić sumienie Polaków . Dramatyczna scena odzwierciedla wszystkie trzy rozbiory i jest wyrazem głębokiego zaangażowania artysty w losy narodu.

Inne przykłady malarskie:

• Francisco Goya Rodzina Karola IV (Rodzina głowy narodu hiszpańskiego)
• Jan Matejko Kazanie Skargi (Obraz przesłanie – w trosce o dobro narodu polskiego)
• Jan Matejko Rok 1863 – Polonia (Personifikacja Polski kobiety na kolanach)
• Jan Matejko Bitwa pod Grunwaldem (Szczegółowo odmalowana scena batalistyczna)
• Jan Matejko Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska (Zadumany królewski błazen świadomy wydarzeń historycznych – skłaniał do refleksji nad kondycją Polski)
• Jacek Malczewski Polonia (Polska jako kobieta w kwiecie wieku, bogini płodności i urodzaju)
• Juliusz Kossak Bitwa pod Ostrołęką ( Scena batalistyczna – ostrzał artyleryjski z obu stron)
  Juliusz Kossak Wjazd Jana III Sobieskiego do Wiednia (Wjazd Króla zwycięzcy z orszakiem)
• Jacek Malczewski Ojczyzna (Fragment tryptyku Prawo, Ojczyzna , Sztuka)
• Jacek Malczewski Finis Poloniae
• Jacek Malczewski Polonia (Polska jako kobieta w kwiecie wieku, bogini płodności i urodzaju)