Typ liryki
Wiersz Ogród Luizy Andrzeja Bursy jest częścią poematu zatytułowanego Luiza. Formalnie zaklasyfikować można go do liryki opisowej.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot w utworze bezpośrednio się nie ujawnia. Można przyjąć, że jest on jednym z tych wymienionych prawych i szlachetnych, który jest w stanie zrozumieć tajemnicę ogrodu Luizy.
Sensy utworu
Należy przyjąć, że Luiza jest kobietą chorą psychicznie. Wskazuje na to zarówno słownictwo medyczne, jak i opis jej zachowania (bieganie, gama śmiechu, rozrzucanie włosów). Ludzie nie są w stanie zrozumieć Luizy. Buduje ona sobie świat, którego metaforą jest właśnie tytułowy ogród. Świat ten jednocześnie przepełnia prostota („prostota tajemnicy ogrodu Luizy”), wydaje się skomplikowany dla innych (jak „labirynty i altany puszcze i klomby kwietne”) i odznacza się pięknem (akurat w czerwcu). Stanowi dla Luizy ucieczkę od otaczającej rzeczywistości. Zdaje się być o wiele piękniejszy i bardziej wartościowy od realnego świata, który został opanowany przez wizje socrealistyczne. Jest to jednak ucieczka nieudana, ponieważ to, co w świecie Luizy jest piękne, „ginie w neurastenii”, zostaje zniszczone przez otaczającą rzeczywistość czasów socjalizmu, a dokładniej – przez ludzi żyjących w nim, dla których życie jest tylko „śmiertelną poczekalnią ziemi”.
Budowa i język utworu
Utwór podzielony jest na sześć kunsztownie zbudowanych strof. Każda z nich składa się z pięciu wersów o układzie rymów ABCBA. Przy czym rymy B są żeńskie, dokładne (na przykład: „kojarzy” – „straży”, „ona” – „zwyciężona”; z odstępstwami w strofach pierwszej i piątej, gdzie występują rymy niedokładne: „topór” – „kopuł”, „kwietnych” – „szlachetny”). Natomiast w przypadku rymów A, są to identyczne wyrazy. Układ wersyfikacyjny jest regularny. Wiersz napisany został klasycznym trzynastozgłoskowcem (7+6).
Podmiot wypowiada się przy pomocy wielu komplikujących odbiór tekstu środków stylistycznych. Wszechobecnie występuje inwersja (na przykład „W czerwcu najpiękniej ogród zakwita Luizy”), która w pewien sposób odzwierciedla „opiekuńczość” treści wiersza. Pojawiają się liczne powtórzenia – pierwsze i piąte wersy są identyczne. Ponadto wers rozpoczynający i kończący ostatnią strofę („Którego nieistnienie zabija jak topór”) znajduje się także w strofie pierwszej. W wyniku tego tworzy się klamra dla całego utworu.
Środki artystyczne:
- porównanie
- nieistnienie zabija jak topór
- epitety
- purpurowe kopuły
- nagie gardło
- oraz niebanalne metafory
- rozgwiazda włosów
- tajemnica ogrodu Luizy
- śmiertelna poczekalnia ziemi
Przez tekst przewija się słownictwo medyczno-szpitalne („nerwów szaleńcze napięcie”, „krew”, „poczekalnia”, „neurastenia”).
Kontynuacje i nawiązania
Wątek ogrodu Luizy pojawia się w:
- Andrzej Bursa, pozostałe części poematu Luiza;
- Halina Frąckowiak, Ogród Luizy (płyta muzyczna);
- Republika, W ogrodzie Luizy (piosenka rockowa);
- reż. Maciej Wojtyszko, Ogród Luizy (film).
Bibliografia przedmiotowa
- E. Balcerzan, Poezja polska w latach 1939–1968. Cz. 1 Strategie liryczne, Warszawa 1982.
- S. Stanuch, Bursa, Toruń 1995.