Typ liryki
Pielgrzym jest typem utworu, w którym podmiot liryczny bezpośrednio przedstawia świat zewnętrzny, jak też ujawnia swoje przeżycia wewnętrzne w formie monologu mającego charakter wyznania. Taki typ liryki nazywamy liryką bezpośrednią – podmiot liryczny chce zaznaczyć w utworze swoją obecność.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Pielgrzym to człowiek dobrowolnie udający się w drogę pełną trudów i wyrzeczeń, by dotrzeć do wyznaczonego miejsca, celu pielgrzymki. Inaczej rzecz się ma z podmiotem lirycznym utworu Pielgrzym, który utożsamiamy z autorem. Wiemy, że Mickiewicz nie był pielgrzymem z własnej woli, bo to okoliczności polityczne zmusiły go do opuszczenia rodzinnej Litwy, do której tak bardzo tęsknił i czemu dał wyraz w swym utworze.
Sensy utworu
Tytułowy pielgrzym jest turystą rozdartym wewnętrznie między pięknem natury krymskiej a tęsknotą do kraju. Pielgrzym-turysta, jak sam mówi, znajduje się w krainie „dostatku i krasy”, co powinno powodować odczuwanie spokoju i szczęścia, a jednak podświadomość kreśli w jego pamięci obrazy przypominające mu rodzinne, litewskie krajobrazy, a serce ucieka
w okolice dalekie i – niestety! Jeszcze dalsze czasy.
Droższe w jego odczuciu są, ponad piękny i malowniczy krajobraz południowego Krymu, zwykłe lasy Litwy:
I weselszy deptałem twoje trzęsawice / Niż rubinowe morwy, złote ananasy.
Jego serce i myśli są w ojczyźnie, bo tęskni:
Do tej, którą kochałem w dni moich poranku.
Zastanawia się, czy ona, chodząc drogami, którymi chodzili wspólnie, pamięta o nim i czy też wspomina chwile spędzone razem. Nietrudno odgadnąć – znając biografię poety – że wszelkie wspomnienia i tęsknota powiązane są z miłością jego życia, Marylą Wereszczakówną. Dlatego piękna natura Krymu wywołuje w nim refleksje, że lepiej byłoby przebywać wśród zwyczajnej litewskiej przyrody, która jest mu tym droższa, że oglądał ją ze swoją ukochaną.
Gatunek literacki
Utwór jest odmianą sonetu włoskiego i według konwencji renesansowej (twórcą sonetu był Franciszek Petrarka). Cechy:
- zbudowany jest z czternastu wersów rozczłonkowanych na dwie strofy czterowersowe i dwie trzywersowe o rymach: abba abba cdc cdc, żeńskich, gramatycznych;
- dwie pierwsze strofy mają charakter opisowy (zestawia piękno przyrody krymskiej z urodą pejzaży litewskich);
- dwie ostatnie to refleksje poety dotyczące jego osobistych uczuć.
Zabiegi artystyczne, za pomocą których oddaje klimat i osobiste przemyślenia:
- pytania retoryczne, np.
Dlaczegoż stąd ucieka serce w okolice / Dalekie i – niestety! Jeszcze dalsze czasy?
- epitety, np.
- kraina dostatku i krasy,
- niebo jasne,
- dalekie czasy,
- szumiące lasy;
- personifikacje, np.
- ucieka serce,
- piały lasy;
- onomatopeje, np.
- piały,
- szumiące,
- wzdycham;
- używanie zaimków i czasowników, które pomagają w identyfikacji podmiotu lirycznego, np. zaimki: moich, mi, twe, twoje, mię, me, mnie; czasowniki: deptałem, wabi mię, wzdycham;
Kontynuacje i nawiązania
Motyw pielgrzyma:
Literatura
- Cyprian Kamil Norwid, Pielgrzym;
- Juliusz Słowacki, Hymn (Smutno mi, Boże!);
- Adam Mickiewicz, Do*** Na Alpach w Splügen;
- Zygmunt Krasiński, Z ojców moich ziemi;
- Adam Zagajewski, Jechać do Lwowa;
- Bolesław Leśmian, W nicość śniąca się droga;
- Józef Conrad, Lord Jim;
- Edward Stachura, Wędrówką życie jest człowieka;
- Jacek Kaczmarski, Opowieść pewnego emigranta.
Malarstwo
- Caspar Dawid Friedrich, Wędrowiec ponad chmurami;
- Richard Redgrave, Ostatnie spojrzenie emigranta na swój dom;
- Ludwik Richter, Miłość;
- Jan Klein, Pejzażysta w podróży.
Bibliografia przedmiotowa
- W. Kubacki, Z Mickiewiczem na Krymie, Warszawa 1977.
- I. Opacki, Z zagadnień cyklu sonetowego w polskim romantyzmie, (w:) I. Opacki, A. Opacka, Ruch konwencji, Katowice 1975.
- A. Kurska, Polska romantyków, Kielce 1993.