Typ liryki
Piosenka o porcelanie jest przykładem liryki refleksyjnej. Nagromadzenie epitetów opisujących kwalifikuje ten utwór do liryki opisowej.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Typ monologu nie jest jednorodny. W pierwszej części występuje charakterystyczny zwrot do adresata „nad wami” (adresatem są wyroby z porcelany). W strofie drugiej natomiast podmiot liryczny ujawnia się w formie pierwszej osoby czasownika „zerwę się z rana” („ja” liryczne). Potem następuje kolejna zmiana – podmiot zwraca się do fikcyjnego „pana”. W ostatniej strofie pojawia się apostrofa „o świecidełka”.
Kreacja podmiotu lirycznego nie jest tu jasna. Nagromadzenie rzeczowników w formie zdrobniałej i pieszczotliwej kojarzą się z osobą mówiącą rodzaju żeńskiego, choć tak naprawdę w wierszu nie ma żadnego wskazania na rodzaj. Można śmiało powiedzieć, że występuje w tym liryku dwoistość podmiotu lirycznego. Jeden z nich powtarza refleksję związaną tylko i wyłącznie z utratą ulubionych przedmiotów z porcelany. Drugi podmiot widzi w tych przedmiotach ciężką pracę ich wykonawców i trud pracy.
Sensy utworu
Powierzchowna lektura Piosenki o porcelanie może dać złudne wrażenie wiodącej w utworze estetyki, piękna i lekkości. Wiersz utrzymany jest w przyjemnej dla ucha rytmice. Zastosowane jest też delikatne słownictwo, liczne zdrobnienia i epitety. Piękna jest również opisywana porcelana. Wielką wartość ma też włożona w nią praca rzemieślnika-artysty. Jednakże porcelanowe przedmioty mają w sobie jedynie wartość estetyczną, a tak naprawdę ich użyteczność jest znikoma. Uroda i wdzięk nie przystają do codzienności i zwyczajności. Z takiego punktu widzenia tytułowa porcelana jest metaforą kulturowego wytworu człowieka, efektu jego codziennej i mozolnej pracy, nie zawsze zrozumianej i właściwie rozumianej przez innych. Śmiało można powiedzieć, że porcelana jest tu także metaforą poezji, tej wyjątkowej, której istotą jest tylko i wyłącznie piękno.
Pozorna lekkość jest tu tylko złudzeniem. W opisy wyrobów z porcelany wkradły się słowa, które burzą tę radość i beztroskę. Wykwintna, misterna porcelana zostaje zniszczona. Słychać tylko trzaski porcelanowych kawałków pod butami przechodzących ludzi i przejeżdżających pojazdów.
W tym obrazie przywoływana jest rzeczywistość wojny i zniszczenia. Okrucieństwo wojennego kataklizmu nie ma granic. Zostało unicestwione wszystko to, co dotychczas uważało się za ponadczasowe i idealne. Wprawdzie nie ma w wierszu słów ostrych i brutalnych, pojawiła się tylko jedna synekdocha „przeszły tanki”. Nawet krew zastąpiona tu została eufemizmem „brzydka farba”. Uwaga odbiorcy została skierowana nie na samą wojnę, lecz bardziej na jej skutki.
Piosenka o porcelanie jest tak naprawdę refleksją nad delikatną materią wartości humanistycznych w świecie człowieka. Wymagają one szczególnej troski i są bardzo czułe na taki kataklizm, jakim okazała się druga wojna światowa.
Wojna niszczy pewien typ poezji głęboko lirycznej, subtelnej. Niszczy również pewien typ wrażliwości estetycznej. Jest również nieodwracalnym kresem pewnego etapu w rozwoju cywilizacji ludzkiej.
Kontynuacje i nawiązania
Czesław Miłosz chętnie posługuje się piosenką jako gatunkiem lirycznym. Napisał:
- Piosenkę o końcu świata
- Piosenkę na jedną strunę
- Piosenką zamorską
- Piosenką wielkopostną
- Piosenkę
Bibliografia przedmiotowa
- M. Stala, Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza, Kraków 2001.