Typ liryki i gatunek literacki
Wiersz Języki obce Andrzeja Bursy to liryka zwrotu do adresata.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot liryczny nie ujawnia się w utworze bezpośrednio. Jest to ktoś, kto zwraca się do swojego wirtualnego odbiorcy. Wskazują na to zarówno zaimki („twój”, „ci”, „cię”), jak i formy czasowników („będziesz siedział”, „widzisz”). Należy przyjąć, że ten odbiorca to każdy czytelnik wiersza. Ma on jednocześnie status rozmówcy wobec podmiotu lirycznego, który zwraca się do niego bezpośrednio, jakby w normalnej rozmowie w cztery oczy. Podmiot używa przy tym tonu pouczającego czy nakazowego (tryb rozkazujący czasowników: „powtórz”, „odpowiedz”).
Sensy utworu
Utwór wyraża tęsknotę za światem lepszym niż ten, który otacza podmiot liryczny i jego rozmówcę. Dialog dotyczy wizji tego, jak będzie pięknie, kiedy wyjedzie się z socjalistycznego kraju do Stanów Zjednoczonych (w tekście pojawia się Broadway). Podmiot przedstawia ją i przekonuje do niej rozmówcę. Zachwyt nad odległą rzeczywistością wyraźnie zaakcentowany jest w warstwie leksykalnej wiersza („piękniejszym”, „z uśmiechem”, „będzie cudownie”). Kluczem do lepszego świata, co wydaje się być dosyć naiwne, ma być nauka języka angielskiego.
Budowa i język utworu
Utwór nie został podzielony na strofy. Ma on ciągłą budowę, z graficznym wyróżnieniem ostatniego wersu. Nie występują rymy (poza jednym: „niezawodnie” – „cudownie”, który jest raczej przypadkowy), a układ wersów nie cechuje się żadną zaplanowaną regularnością.
Utwór ma formę dialogu (choć wypowiada się tylko jedna strona i formalnie należałoby raczej stwierdzić, że jest to monolog). Mimo niewielkiej objętości tekstu, zastosowane zostały w nim wyszukane środki wyrazu poetyckiego. Znajdujemy zaskakujące, metaforyczne i zarazem oksymoroniczne porównanie na określenie piękna („bar piękniejszy niż oczy szatana”). Pojawia się wewnątrzwyrazowa przerzutnia, w której widać jednocześnie inspirację poezją lingwistyczną („o-- / knonaświat). Zabieg ten ma na celu podkreślenie zachwytu („o--” [zawieszenie głosu]) tym, co przez owe okno można zobaczyć. Zachwyt ten jest tak wielki, że dostrzeżone rzeczy opisuje się jednym tchem („knonaświat”). Kolejnym środkiem wyrazu poetyckiego są powtórzenia, nabierające statusu refrenu. Dwukrotnie pojawia się pytanie („Czy twój ojciec pali fajkę?”) oraz trzykrotnie zostaje na nie udzielona odpowiedź (raz w języku polskim – „Tak, mój ojciec pali fajkę”; dwa razy w języku angielskim – „Yes, my father smokes the pipe”).
Kontynuacje i nawiązania
- Utwory poetyckie, w których zastosowana została konwencja dialogu to na przykład:
- Mikołaj Rej, Krótka rozmowa między Panem, Wójtem a Plebanem;
- Wacław Potocki, Pospolite ruszenie;
- Adam Mickiewicz, Romantyczność;
- Andrzej Bursa, Dyskurs z poetą;
- Stanisław Grochowiak, Rozmowa o poezji;
- Wisława Szymborska, Rozmowa z kamieniem.
Bibliografia przedmiotowa
- S. Stanuch, Bursa, Toruń 1995.