Będziecie moimi świadkami - Problematyka utworu

Czas i miejsca akcji utworu oraz bohaterowie

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że wszystkie te trzy czynniki mają charakter historyczny. Czas trwania akcji Będziecie moimi świadkami… osadzony jest na dwóch płaszczyznach. Pierwsza z nich dotyczy zdarzeń między latami 1939 i 1945 (porównaj z ustępem niniejszego opracowania dotyczącym autora utworu jako więźnia hitlerowskiego). Druga odnosi się do okresu od zakończenia wojny do czasów współczesnych czasom powstania utworu.

Równie rozległa jak czas akcji utworu jest przestrzeń, w której został on umieszczony. Z nazwy wymienione są między innymi takie miasta, miejscowości i miejsca, w których dzieją się opisywane zdarzenia, jak: Włocławek (seminarium duchowne, więzienie), Warszawa, Ląd nad Wartą, obóz Sachsenhausen-Oranienburg, obóz w Dachau, Paryż (siedziba miejska seminarium duchownego przy Rue de Regard 6, schronisko dla biednych przy Rue de Labat 44), Berck (we Francji, nad Kanałem La Manche; sanatorium), Fryburg (w Szwajcarii; uniwersytet katolicki), Watykan, Monachium, Kamień (koło Szczecina; siedziba biskupstwa kamieńsko-szczecińskiego), Łomianki (pod Warszawą).

Głównym bohaterem, którego postać łączy ze sobą wszystkie opisywane zdarzenia jest narrator-autor. Poza nim wielokrotnie pojawiają się między innymi papież Jan Paweł II, biskup Michał Kozal czy pielęgniarz z obozu w Dachau, Heini Stöhr, który uratował życie Majdańskiemu. Poza tym, jak podkreśla sam narrator, bohaterami jego świadectwa są ci,

[…] których autor od początku II wojny światowej aż do jej zakończenia znał i z którymi przez cały ten czas przebywał, zarówno w więzieniach, jak i obozach. Będzie to więc głównie świadectwo o księżach i klerykach polskich […]

Przywołane zostały także postacie, które nie biorą bezpośredniego udziału w akcji utworu. Są one jednak związane z jego tematyką. To na przykład Maksymilian Maria Kolbe.

Rola faktów historycznych w utworze

Fikcja literacka prawie w utworze nie występuje. Być może jest na nią miejsce jednie w tych krótkich fragmentach, gdzie pamięć autora zablokowana zostaje barierą kilkudziesięciu lat, które minęły od opisywanych zdarzeń. Utwór przesycony jest faktami historycznymi trzech różnorakich kategorii. Są to zarówno fakty odnoszące się do historii w szerokim tego słowa znaczeniu (na przykład wybuch wojny i jej zakończenie), fakty dotyczące grupy społecznej (aresztowania polskich księży czy uwięzienie krakowskich naukowców) oraz fakty związane z pojedynczymi jednostkami ludzkimi – zarówno znanymi publicznie jak i nie (między innymi biskup Michał Kozal i ksiądz Dominik Jędrzejewski, proboszcz z Gosławic obok Konina, który miał możliwość bycia zwolnionym z obozu, jeśli wyrzeknie się stanu kapłańskiego – odmówił). Występuje wiele dokładnych dat (porównaj z powyższymi fragmentami niniejszego opracowania) i danych liczbowych (odnośnie ofiar obozów hitlerowskich). Przywołane są relacje innych więźniów, wyniki badan naukowych i inne dokumenty historyczne (na przykład tekst zeznania Majdańskiego w procesie przeciwko zbrodniarzowi wojennemu, byłemu szefowi komisji lekarskiej w Dachau, zajmującej się przeprowadzaniem eksperymentów na ludziach, H. Schützowi). Takie nasycenie utworu faktami zgodne jest z motywami jego napisania, a dbałość o szczegóły ma za zadanie podkreślać prawdziwość pisywanych zdarzeń i wzmagać ich dramatyzm.

Rola komentarzy odnnatorskich i cytatów z Pisma Świętego w utworze

Poza faktami, w utworze znajduje się także znaczna ilość komentarzy odnarratorskich i cytatów z Pisma Świętego. Te pierwsze pełnią rolę połączeń zdarzeń z czasów wojny ze współczesnością. Zawierają w sobie przestrogę dla współczesnego czytelnika. Dotyczą potrzeby wiary i wartości chrześcijańskich, zagrożeń, jakie niesie ze sobą postęp techniczny, czy problemów związanych z porządkiem społecznym i rodzinnym, a także zatracania przez ludzi ich człowieczeństwa. Natomiast cytaty z Pisma Świętego pojawiają się w wielu miejscach (czasami niespodziewanie i bez uzasadnienia w treści, obok której występują) dla podkreślenia wartości chrześcijańskich, którym wierny jest autor-narrator.

Przedstawienie życia obozowego

W Będziecie moimi świadkami… w sposób szczegółowy opisane jest życie w obozie koncentracyjnym. Przedstawiona została zarówno przestrzeń, struktura personalna obozu, jak i przede wszystkim życie więźniów. Wstają oni przed świtem, a kładą się spać po zmroku. Dzień wypełnia im katorżnicza praca fizyczna, sadystyczna gimnastyka i kilkugodzinne apele, na których, niezależnie od warunków atmosferycznych, cały czas muszą stać na baczność. Więźniowie są niedożywieni i licho odziani, wielu umiera z głodu lub na skutek wyziębienia. Ponadto szerzą się wśród nich epidemie. Ci, którzy nie są w stanie pracować, otrzymują status „inwalidów” i zostają odesłani do komór gazowych. W każdej chwili więźniowie mogą się spodziewać dodatkowych tortur. Są nimi między innymi wiszenie na słupie, będąc przywiązanym za wykręcone do tyłu ręce (co najmniej przez godzinę) czy publiczna chłosta (minimum dwadzieścia pięć uderzeń, przy czym skazany sam odliczał ciosy, a jeśli się pomylił, zaczynał liczyć od nowa).

Wartości historyczne i literackie utworu

Będziecie moimi świadkami… to na pewno doskonały materiał historyczny i istotny zapis martyrologiczny. Już przez sam fakt, że został napisany przez byłego więźnia, ma znaczenie. Ważne jest także nasycenie faktami, zarówno dotyczącymi historii w szerokim znaczeniu tego słowa, jak i historii pojedynczych jednostek. Wartość literacka utworu jest jednak niewielka. Liczne komentarze odautorskie oraz cytaty z Pisma Świętego w wielu miejscach są użyte w sposób nieuzasadniony i sprawiają wrażenie, jakby zostały umieszczone na siłę. Akcja dziejących się zdarzeń często jest chaotyczna.