Kamizelka - Problematyka utworu

Obrazek społeczny

Kamizelka przedstawia obrazek z życia drobnomieszczańskiej rodziny polskiej w II połowie XIX wieku. Narrator opisuje trudne losy pary małżonków, którzy sprowadzili się do miasteczka. Służąca, która początkowo z nimi zamieszkiwała musiała spać na kuferku, ponieważ nie było dla niej godnych warunków do przenocowania – dowodzi to faktu, że lokal jaki zajmowali, był nieduży i mizernie urządzony. Służąca przeniosła się w końcu do bardziej bogatych państwa, gdzie, co podkreśla narrator, dostawała solidną zapłatę i mogła codziennie zjeść talerz gorącej zupy. Bohaterowie bardzo ciężko pracowali, by móc się utrzymać. Siedzieli do późna w nocy, a wstawali z samego ranka. Kobieta wykonywała aż dwie czynności – w dzień udzielała lekcji, wieczorami zajmowała się szyciem. Po śmierci męża kobieta opuszcza mieszkanie i udaje się w dalszą tułaczkę, a jej byt jest niepewny.

Opowieść o miłości

Kamizelka Prusa to wspaniała opowieść, której podstawowym tematem jest miłość łącząca dwójkę bohaterów. Narrator zwraca uwagę na to, że chociaż para prowadziła życie bardzo skromne, ich uczucie było bardzo silne i trwałe. Wspomina np., jak zawsze do bardzo późnej godziny w nocy wzajemnie pracowali (pan ślęczał nad dokumentami, a pani szyła). Starali się oni nawzajem zachęcać do odpoczynku i pójścia spać, aby w końcu nadal siedzieć i pracować. Także niedzielny spacer, jaki stanowił nieodłączny punkt planu tygodnia małżonków, dowodzi siły ich uczucia. Przechadzali się oni zawsze niespiesznie po mieście, trzymając się za ręce. Narrator przypomina sobie, jak raz natknął się na nich, gdy idąc, pojadali pierniki. Prawdziwym wyznacznikiem miłości łączącej postaci jest jednak dopiero choroba mężczyzny. Oboje w obliczu tak dramatycznego dla ich dalszych losów wydarzenia posuwają się do drobnego oszustwa, byle tylko dodać otuchy swemu życiowemu partnerowi. Ogromna radość urzędnika, gdy zauważa, że bez majstrowania przy pasku kamizelka stała się ciaśniejsza, jest dla jego żony najlepszą nagrodą za jej trwanie u boku chorego i opiekowanie się nim w obliczu śmierci.

Studia psychologiczne postaci

Prus daje w Kamizelce, mimo niewielkich ram objętościowych utworu, pogłębiony wizerunek psychologiczny postaci. W krótkich opisach udaje się noweliście zawrzeć cechy osobowości czy postawy życiowe bohaterów. W noweli dokładniej scharakteryzowanych zostaje aż pięć osób. Są to: chory urzędnik, jego żona, narrator, doktor oraz handlarz starzyzną. Najwięcej miejsca poświęca się pierwszej trójce, ale wizerunki doktora czy żydowskiego handlarza również, choć objętościowo krótkie, bogate są w obserwacje natury psychologicznej.

Urzędnik

Jest główną postacią opowiadanej historii, jemu poświęca się w noweli najwięcej miejsca. Podkreśla autor utworu jego pracowitość i oddanie żonie. Najwyraźniej jego psychologia ujawnia się jednak w obliczu choroby. Początkowo bagatelizuje swój stan zdrowia, będąc przekonanym, że to niegroźna tymczasowa przypadłość. Stopniowo uświadamia sobie jednak, że jest z nim źle. Szuka pocieszenia u żony. Za wszelką cenę chce słyszeć, że będzie zdrów. Niekiedy bywa niezrównoważony – np. w scenie, w której atakuje słownie żonę, jakoby ta wiedziała od lekarza, że wkrótce umrze i nie informowała go o tym. Jego miłość do małżonki jest ogromna, o czym świadczy przesuwanie przezeń sprzączki na pasku, by uspokoić swą życiową partnerkę i dodać jej otuchy. Skłonny jest do egzaltacji i wzruszeń. Przeżywa ogromną radość, gdy zauważa, że bez jego zabiegów przy pasku, kamizelka stała się ciaśniejsza, mówi:

Bo przy chorym wszyscy kłamią, a żona najwięcej. Ale kamizelka – ta już nie skłamie!

Żona

Osoba silna wewnętrznie i zdecydowana. Zadowolona z życia, mimo skromnych warunków mieszkaniowych i bytowych. Bardzo troskliwie opiekuje się chorym mężem. Nie dopuszcza do siebie, podobnie jak on, świadomości, że choroba może być śmiertelna. Do końca pociesza męża i stara się sprawić, by jego ostatnie chwile były jak najbardziej spokojne. Dlatego skraca systematycznie pasek od kamizelki – ma to dowieść tego, że mężczyzna zwalcza chorobę i nabiera ciała. Za jej sprawą chory przeżywa ogromną radość nawet w stanie przedagonalnym – będąc przekonanym, że zdrowieje. Jej postawa pozwala mężowi uniknąć lęku i świadomości bardzo złego stanu zdrowia i widma nadchodzącej śmierci.

Narrator

Jest postacią ze świata przedstawionego utworu. Okazuje się być bystrym i dokładnym obserwatorem – wiernie relacjonuje opowieść o historii urzędnika i jego żony. Jest też osobą wrażliwą i skłonną do okazywania uczuć, mówi: „Człowiek miewa w życiu takie chwile, że lubi otaczać się przedmiotami, które przypominają smutek”. Bardzo przeżywa tragizm losów pary z domu naprzeciw, a po śmierci mężczyzny kupuje tytułową kamizelkę, znacznie za nią przepłacając.

Lekarz

Pojawia się w noweli w jednej tylko scenie. Uczestniczy w dialogu małżonków dotyczącego stanu zdrowia mężczyzny tuż po krwotoku. Zdaje się od początku wiedzieć, że mężczyzna zapadł na śmiertelną chorobę. Bagatelizuje jej objawy, by pocieszyć parę. Jako że choroba jest nieuleczalna, nie mówi prawdy urzędnikowi ani jego żonie. Sugeruje jedynie, by chory kilka dni poleżał, a w razie możliwości wyjechał na wieś. Wychodząc, radzi, by zdać się na Boga – co jest dowodem jego przekonania, że chory zapewne już nie wyzdrowieje.

Handlarz starzyzną

Typowy przedstawiciel mieszczańskiej ludności żydowskiej. Drobny handlarz, chytry i szukający wszędzie okazji, by się dorobić. Nie zwraca najmniejszej uwagi na wartość emocjonalną rzeczy, traktuje je jedynie jako towar (rzuca kamizelką na ziemię, by pokazać narratorowi parasol). Targuje się o najdrobniejszy grosz. Kupuje rzeczy za bezcen, by odsprzedawać je z dużym zyskiem. Przed sprzedażą kamizelki bezczelnie obszukuje jej kieszenie, szukając ewentualnych pozostawionych pieniędzy. Przesadnie miły, gdy rozmawia z potencjalnym kupującym.

Relatywizm moralny

Ważnym kontekstem odczytania Kamizelki jest etyka. W noweli Prus ujawnia myślenie o świecie, które moglibyśmy określić jako relatywizm (względność) moralny. Dotyczy to zwłaszcza tytułowego elementu męskiej garderoby. Oboje małżonkowie okłamują siebie nawzajem – majstrując przy pasku i sprzączce kamizelki. Jednak tutaj typowe role zostają jakby odwrócone. Czyn moralnie negatywny – wprowadzanie drugiej osoby w błąd, nabiera tu mianowicie pozytywnych znamion. Bohaterowie czynią to bowiem jedynie z troski o swego życiowego partnera. Chcą dodać sobie wzajemnie otuchy, nie myślą o sobie, lecz o małżonku. Radość mężczyzny z faktu, że zdrowieje, jest tak ogromna, że uzasadnia ona tzw. kłamstwo w dobrej wierze. Podobnie ujęte zagadnienie moralne informowania (lub nie) umierającego o jego rychłej śmierci stanowi ważny, do dziś kontrowersyjny i niejednoznaczny temat. Prus tak jednak konstruuje swoją opowieść, że czytelnik ocenia postawę żony pozytywnie.

Znaczenie kamizelki

Tytułowa kamizelka jest bardzo ważnym motywem dla odczytania sensów utworu. Można ją rozpatrywać na różnych płaszczyznach. Stanowi ona na początku element zbioru narratora, grupującego przedmioty, jakie mają dla niego wartość emocjonalną. Kamizelka stanowi punkt wyjścia do opowiedzenia historii chorego urzędnika i jego małżonki, na niej też kończy się snuta opowieść. Kamizelka urasta wreszcie w noweli do rangi symbolu. Przywołuje smutek, boleść, tragiczne losy pary bohaterów. Jednocześnie jest ona jednak dowodem ich bezgranicznej miłości, cierpliwości, wytrwałości i oddania. Można również odczytać kamizelkę jako znak kłamstwa dla dobra drugiego.