Szewcy - Problematyka utworu

Miejsce i czas akcji

Zdarzenia przedstawione w utworze rozgrywają się początkowo w warsztacie szewskim (akt I), który według didaskaliów „może być dowolnie fantastycznie urządzony”, następnie w więzieniu (akt II), a potem na powrót w warsztacie szewskim (akt III). Ich czas nie jest dokładnie określony. Należy jednak przypuszczać, że chodzi o lata trzydzieste XX wieku.

Groteskowość utworu

Cały dramat odznacza się silnym nacechowaniem groteskowością. Dotyczy to braku logiki w dziejących się zdarzeniach (na przykład dwukrotnie zamordowany Sajetan – raz przez Czeladnika I siekierą, drugi raz przez Hiper-Robociarza przy pomocy rewolweru – po chwili wstaje i bierze udział w dalszej akcji) i absurdalnych sytuacji (na przykład upodobnienie do psa prokuratora Scurvy’ego). Groteskowy jest także język, którym posługują się postacie. Nie pasuje on do społecznego statusu bohaterów. Ponadto każda z ich wypowiedzi jest oderwana od poprzedniej, jakby wcale się nie słuchali i każdy zwracał uwagę tylko na swoje kwestie. Poza tym często mówią oni, co robią, co wywołuje dodatkowy efekt. Te cechy języka Szewców oddaje choćby fragment z aktu I, w którym majster szewski Sajetan mówi do księżnej, powołując się na teorię Leona Chwistka, o jej statucie społecznym w odniesieniu do literatury. Zaś Irina odpowiada mu, początkowo w podobnym tonie, aby po chwili użyć języka charakterystycznego dla mowy niższych warstw społecznych, na przykład właśnie szewców. Słysząc to wszystko, do rozmowy wtrąca się, zdegustowany używanym przez księżną słownictwem, Scurvy. Kolejnym przejawem groteskowości sztuki jest dobór nazwisk bohaterów. Widać to wyraźnie, kiedy spojrzy się na przykład na nazwiska księżnej (Zbereźnicka-Podberezka), Gnębona Puczymordy czy prokuratora, które tłumaczy Hiper-Robociarz tak:

Scurvy – co oznacza szkorbut – twoje nazwisko jest symboliczne. Byłeś szkorbutem chorej na przemianę ducha – w analogii do przemiany materii – ludzkości: ty zginiesz właśnie tak.

Utwór jako przedstawienie dążenia ludzkości do idealnego ustroju

Szewcy zawierają przedstawienie dążeń poszczególnych postaci do władzy. Nie potrafią one jednak ze sobą rozmawiać i okazuje się, że kiedy już zaczynają rządzić, działają wyłącznie na swoją korzyść, nie zaś by coś zmienić w skali globalnej (dokładnie o tym poniżej). Tak naprawdę prowadzi to do paradoksalnej sytuacji, w której osoba (grupa społeczna) rządząca i rządzona zamieniają się miejscami w hierarchii społecznej. Doskonale zdaje sobie z tego sprawę Sajetan, który po tym, kiedy już dokonał przewrotu i rządzi, wygłasza filozoficzną tyradę na temat bezcelowości rewolucji. Kończy stwierdzeniem:

Bo wszystko obraca się przeciw nam. Nawóz jesteśmy, jako ci dawni królowie i inteligencja w stosunku do totemowego klanu – nawóz!

Obozy rewolucyjne, ich programy oraz obrazy rewolucji

W utworze przedstawione zostały obrazy trzech następujących po sobie rewolucji. Przyczynami każdej z nich są chęć władzy, poprawienia swojego bytu i wprowadzania nowych porządków. Każdy z rządzących wprowadza dyktaturę, terroryzuje i prześladuje poddanych. Pierwszego przewrotu, rewolucji burżuazyjnej, dokonuje Survy. Zdobywa on władzę przy pomocy „Dziarskich Chłopców”. Robi to, aby zapomnieć o swoim niespełnionym pożądaniu wobec księżnej. Okazuje się jednak, że władza nie daje mu wystarczającej satysfakcji. Przy tym dręczy szewców, nie pozwalając im pracować. Kolejne zdobycie władzy, zamach faszystowski, dokonany zostaje przez szewców pod przywództwem Sajetana. Oni z kolei dręczą Scurvy’ego. Rządzą, aby móc korzystać z przywilejów warstwy rządzącej, które wcześniej leżały jedynie w zasięgu ich marzeń. Ostatnia z rewolucji to dokonana przy pomocy Hiper-Robociarza i jego bomby (która okazuje się być zwykłym termosem) rewolucja komunistyczna. Przywódcami zostają Towarzysz X i Towarzysz Abramowski. Kiedy się pojawiają, dyskutują o upaństwowieniu rolnictwa. Tak naprawdę jednak niewiele o nich wiadomo. W każdym razie po przejęciu przez nich władzy następuje

Nagłe jak piorun spadnięcie żelaznej kurtyny.

Do czego prowadzi rewolucja?

Rewolucja, jak zostało zauważone powyżej, nie przynosi konkretnych zmian. W utworze widać przesłanie, że prowadzi ona do unicestwienia samych jej przywódców. Scurvy pozostaje wewnętrznie pusty i niespełniony. Zdaje sobie sprawę z tego, że kłamie, skazuje niewinnych i czyni inne podłości, aby utrzymać władzę i czerpać z niej dla siebie korzyści. Natomiast przywódca kolejnego przewrotu, Sajetan, zostaje zamordowany przez swoich współrewolucjonistów, czeladników.