Informacje wstępne
Szewcy. Naukowa sztuka ze „śpiewkami” w trzech aktach Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) to dramat podzielony na trzy akty. Sztuka dedykowana jest Stefanowi Szumanowi (psycholog, zajmował się między innymi psychologią sztuki). Poprzedza ją spis występujących osób, które zostały dosyć dokładnie opisane. Są to: Sajetan Tempe (majster szewski), Józek i Jędrek (czeladnicy szewscy), Irina Wsiewołodowna Zbereźnicka-Podberezka (księżna), Robert Scurvy (prokurator), Fierdusieńko (lokaj księżnej), Hiper-Robociarz, Abramowski i Towarzysz X (dygnitarze), Józef Tempe (syn Sajetana), Chłopi (stary, młody i dziwka), Strażniczka, Chochoł (z Wesela Stanisława Wyspiańskiego), Strażnik. Poza tym w sztuce pojawiają się „Dziarscy Chłopcy”, których przywódcą jest Puczymorda. W całym tekście umieszczone zostały obszerne didaskalia zawierające szczegółowe wskazówki, dotyczące sposobu wystawiania sztuki.
Akt I
Akcja rozgrywa się w warsztacie szewskim. Majster i czeladnicy pracują i rozmawiają ze sobą. Chcieliby oni żyć tak, jak żyją ci, którzy nimi rządzą. Szczególnie zależy im na przyjemnościach, którymi tamci się cieszą. Przychodzi Prokurator Scurvy i przekonuje szewców, że powinni być zadowoleni ze swojego życia, i, że mimo iż podział społeczny jest potrzebny, oni nie nadają się do rządzenia. Okazuje się także, że odczuwa on wielkie pożądanie do księżnej Iriny. Wkrótce pojawia się i ona sama. Rozmawia z prokuratorem oraz dręczy go swoją niedostępnością. Co więcej, deklaruje chęć oddania się Sajetanowi. Scurvy’ego natomiast uznaje za nudnego. W końcu ten wychodzi. Księżna chce zbliżyć się do szewców, ci jednak zamierzają ją zabić. W warsztacie pojawia się niespodziewanie Scurvy na czele „Dziarskich Chłopców”. Informuje, że został mianowany przez telefon ministrem i aresztuje wszystkich obecnych. Rozpoczyna swoje rządy, mimo że nie ma jeszcze oficjalnej pieczątki. Pojawia się milczenie i nuda, a następnie zapada kurtyna.
Akt II
Zdarzenia dzieją się w więzieniu. Więźniami są szewcy. Zostali oni skazani przez Scurvy’ego na przymusowe niepracowanie. Cierpią i narzekają z tego powodu. Pilnuje ich Strażnik. W tym czasie Strażniczka przynosi Scurvy’emu sute śniadanie. Ten twierdzi, że cierpi tak samo jak szewcy. Powodem jego męki jest niespełnione pożądanie do księżnej, którego nie rekompensuje nawet władza. W końcu Scurvy wzywa Irinę i każe jej pracować (szyć buty). Księżna dochodzi do wniosku, że jednak prokurator jej się podoba. Objęci rozmawiają ze sobą. W tym czasie szewscy uwalniają się z kajdan i w szale zaczynają pracować. Scurvy każe strażnikom przerwać pracę szewców. Strażnicy rzucają się na więźniów. Okazuje się jednak, że „uszewczają się”, czyli także zaczynają pracować. Scenę zalewa czerwony blask.
Akt III
Akcja na powrót przenosi się do warsztatu szewskiego. Znajdują się w nim ubrany w szlafrok Sajetan z czeladnikami oraz śpiący na ziemi, przywiązany do pnia, ubrany w psią lub kocią skórę Scurvy. Okazuje się, że szewcy przejęli władzę. Czeladnicy chcą zabić Scurvy’ego, ale Sajetan zabrania im i skazuje prokuratora na śmierć z pożądania do księżnej. Pojawia się i sama Irina i znowu dręczy Prokuratora. Czeladnicy zmęczeni rządami Sajetana postanawiają go zabić. Pojawiają się jednak chłopi wraz z Chochołem i ratują majstra. Wywiązuje się walka między chłopami i czeladnikami, którą wygrywają ci drudzy. W końcu zabijają też Sejtana (który mimo to wciąż żyje i bierze udział w dalszych zdarzeniach). Pojawia się uzbrojony w bombę Hiper-Robociarz i przejmuje władzę. Następnie panuje ogólny chaos, a prokurator umiera. W końcu przychodzą Towarzysz X i Towarzysz Abramowski i obejmują władzę. Sztuka kończy się nagłym zapadnięciem żelaznej kurtyny.