Potop - Zagłoba

Podstawowe informacje o bohaterze

Pan Zagłoba to jedna z głównych postaci występujących w Potopie Henryka Sienkiewicza (pojawia się również w pozostałych częściach Trylogii – Ogniem i mieczem oraz Panu Wołodyjowskim). Wykreowany został w konwencji humorystycznej jako wzór typowego Sarmaty. Posiada cechy charakterystyczne dla XVII-wiecznego przedstawiciela stanu szlacheckiego. Pieczętuje się herbem Wczele. Literackiego pierwowzoru Zagłoby szukać można w autorze pamiętników z epoki, Janie Chryzostomie Pasku.

Charakterystyka zewnętrzna

Szlachcic w czasie trwania akcji Potopu ma już swoje lata. Odznacza się dosyć pokaźną tuszą i zaczerwienioną twarzą. Widać, że niejedno w życiu przeżył – przez czoło przechodzi mu głęboka szrama, a jedno oko ma zasłonięte bielmem. Cechuje się nad wyraz mocną głową. Przy tym nie gardzi piwem, winem czy gorzałką, a jego nade wszystko ulubiony trunek to miód pitny.

Charakterystyka wewnętrzna

Zagłoba jest człowiekiem dobrodusznym, przedstawionym w sposób sympatyczny. Dba o swoich towarzyszy (na przykład ratuje Skrzetuskich i Wołodyjowskiego z niewoli Radziwiłła), otacza ich opieką i darzy szczerą przyjaźnią (na przykład swojego przybranego krewnego, niezbyt rozgarniętego, Rocha Kowalskiego). Potrafi zjednywać sobie brać szlachecką i uzyskiwać jej posłuch (na przykład prawie doprowadza do zbiorowego linczu na Szwedach pokonanych podczas odbijania Warszawy). Jego przekonujące przemowy wypełnione są szlachecką retoryką, choćby:

Mości panowie, słuchajcie! Kto mnie nie zna, temu powiem, żem jest stary zbarażczyk, który Burłaja, największego hetmana po Chmielnickim, tą oto starą ręką usiekł.

Jak przystało na typowego Sarmatę, Zagłoba jest gawędziarzem i gadułą. Na każdą okazję potrafi znaleźć odpowiednią historię o minionych bitwach. Opowiada o nich, przechwalając się swoimi (często mało prawdopodobnymi) zasługami. W rzeczywistości pana Onufrego nie da się nazwać dzielnym rycerzem, a nawet można przypisać mu tchórzostwo. Bezpośrednich starć raczej unika, woląc osłaniać tyły. Jednak w sytuacjach, w których zachodzi taka potrzeba, chwyta za szablę. Jego przechwałki dotyczą jednak nie tylko tematyki wojennej czy bitewnej, na przykład:

Za kimże się wszystkie podwiki oglądały, jeśli nie za mną?... Pamiętasz, jakeś to narzekał, że na ciebie żadna i nie spojrzy

Pan Zagłoba często przypisuje sobie czyny lub udział w zdarzeniach, których to nie on był głównym bohaterem. Zdarza mu się robić to przy samych zainteresowanych. Ponadto Zagłoba potrafi odnaleźć się w każdej sytuacji, sławne są jego przemyśle fortele, dzięki którym niejednokrotnie zarówno sam wychodzi z opresji, jak też ratuje z niej innych bohaterów. Charakterystycznymi i widocznymi cechami Zagłoby są również jego rubaszność i złośliwy, ironiczny humor. Bohater na każdą wypowiedź innej postaci potrafi znaleźć trafną ripostę. Nie liczy się przy tym ze statusem swojego rozmówcy.