Poezja Morsztyna - Cechy poezji barokowej

Poezję baroku charakteryzuje różnorodność. Twórcy często sięgali po środki artystyczne i składniowe oraz chętnie skupiali je w obrębie jednej wypowiedzi lirycznej. Nierzadko również opierali konstrukcje swoich utworów na jednym acz wyszukanym „chwycie” lub temacie.

W sonecie Do trupa został użyty typowy dla poezji baroku koncept (wyszukany pomysł mający na celu zadziwienie odbiorcy), polegający na porównaniu stanu człowieka zakochanego i trupa. Podobieństwa (dwie pierwsze strofy) i różnice (dwie kolejne) zachodzące między podmiotem a nieboszczykiem zostały dodatkowo wydobyte poprzez zastosowanie symetrii w budowie wiersza opartej na antynomii (tu jako przeciwstawienie „ja”- „ty”) np.

Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze / Tyś jak lód, a jam…

W tekście zastosowano również anaforę (powtórzenie tego samego słowa na początku wersów, np. „Ty”), liczne metafory (np. „zabity (…) strzałą miłości”, „jam w piekielnej śreżodze”), a także porównanie („Tyś jak lód”). Niezwykła przesada (hiperbolizacja), z jaką mamy w tym wierszu do czynienia (np. „mam rozum łańcuchem powity”), służy wydobyciu ekspresji uczuć i ogromu cierpień nieszczęśliwie zakochanego. Nietypowe porównanie kończy się paradoksalną pointą – w lepszej sytuacji znajduje się trup, bowiem nic nie czuje, w przeciwieństwie do cierpiącego kochanka.

Inne, powszechnie stosowane w baroku, środki artystycznego wyrazu wykorzystał Morsztyn w sonecie Cuda miłości. Tekst ten wyróżnia ciąg retorycznych pytań formułowanych przez podmiot. Służą one podkreśleniu stanu zakochanego, jego zagubienia. Dodatkowo, w tekście wykorzystano liczne paradoksy (np. „nie żyjąc - ogień w sobie czuję”, „żyję - serca już nie mając”). Ponadto zastosowano motyw ognia i płaczu (wody). Zestawienie kontrastowych sił służy wydobyciu skrajnie przeciwstawnych uczuć, jakie towarzyszą nieszczęśliwie zakochanemu, który chciałby widzieć oblubienicę, jednak „obraz” jej oczu jest dla niego źródłem cierpień.

Sztuka baroku miała „oddawać” ruch, dynamizm. Podobne wymagania stawiano poezji, która powinna „odzwierciedlać” wewnętrzne sprzeczności targające człowiekiem (Cuda miłości), a także zmienność jego natury. Niestałość jest ważnym elementem kolejnego utworu Morsztyna opatrzonego tytułem Niestatek. Tekst składa się z ośmiu wersów. Trzy pierwsze stanowią komplement zbudowany z porównań, mających (oprócz pierwszego wersu) formę elipsy, co nadaje tekstowi tempo. Dalej następują wersy, w których zostały wyjaśnione powody zmiany postrzegania urody kochanki, co możemy zinterpretować jako punkt zwrotny w symetrycznej budowie wiersza. Na ostatnie trzy linijki utworu również składają się porównania w formie elipsy (np. „usta czeluścią” a nie „usta są czeluścią”), jednakże ich treść stoi w opozycji do treści trzech pierwszych wersów. W celu podkreślenia kontrastu zastosowano chiazm (paralelizm składniowy związany ze zmianą kolejności wyrazów, tu: oczy, czoło, włos, ząb, płeć, usta, jagody określane epitetami dodatnimi w pierwszej części tekstu – jagody, usta, płeć, ząb, włos, czoło, oczy określane negatywnymi epitetami w końcowych wersach). Powyższe przykłady obrazują sformułowanie, że poezja baroku „mieniła się” wielością pomysłów na zaskoczenie czytelnika.