Poezja Norwida - *** [Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie]

Typ liryki

Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej, w której podmiot liryczny zwraca się do kolejnych bohaterów: Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszki, Napoleona i w końcu Mickiewicza.

Podmiot liryczny i jego kreacja

Podmiotem lirycznym jest filozof, obserwator pewnych zjawisk na przestrzeni dziejów, ktoś, kto zauważa prawidłowości rządzące światem.

Sensy utworu

Część pierwsza – podmiot liryczny zauważa, że wszyscy znani, wielcy i zasłużeni ludzie zostali docenieni dopiero po śmierci i mają kilka grobów. Po śmierci Sokratesa postawiono mu posąg przed więzieniem, do którego go najpierw wtrącono. Dante Alighieri został pochowany w Rawennie, ale w Sante Croce postawiono mu symboliczny grobowiec. Krzysztof Kolumb długo nie mógł zaznać spokoju duszy po śmierci, gdyż jego szczątki przenoszono z Valladolid do Sewilli, później do San Domingo na Haiti, a następnie do stolicy Kuby. Zwłoki Kościuszki znajdowały się na Wawelu, ale w Solurze jest symboliczny nagrobek. Napoleon natomiast został pochowany na Wyspie Świętej Heleny, a później jego ciało przeniesiono do paryskiego kościoła Inwalidów. Wszystkich tych bohaterów łączy również samotność za życia i brak zrozumienia otoczenia. Sokrates został oskarżony o demoralizację młodzieży i w zasadzie zmuszony do popełnienia samobójstwa. Dante musiał opuścić Florencję ze względów politycznych, a Napoleon zmarł w samotności. Świat docenia więc wielkich ludzi po ich śmierci i nie pozwala im zaznać spokoju. Strofa kończy się pytaniem:

Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu?

Część druga i trzecia – wiersz został napisany w Paryżu w 1856 roku, czyli niedługo po śmierci Mickiewicza. Już w 1855 roku chciano pochować wieszcza w Stambule, inni proponowali Paryż. W 1856 roku ciało Mickiewicza przewieziono do Francji. Wydaje się, że sam Norwid ironicznie przewiduje, iż Mickiewicz nie będzie miał jednego grobu:

 

Bo grób Twój jeszcze odemkną powtórnie,

a jego zasługi zostaną docenione dopiero za wiele lat.

Tragizm – polega na tym, iż wszyscy wielcy ludzie nie pasują do świata, w którym żyją, bo świat ten ich nie rozumie i nie docenia. Odwaga w głoszeniu własnych poglądów, bunt przeciw konwenansom i stereotypom, przełamywanie barier nigdy nie spotka się z przychylnością „zwykłych śmiertelników”. Wszystko, co nowe, spotyka się jedynie z pogardą i lekceważeniem, a dopiero po wielu latach ludzie rozumieją, że popełnili błąd. Wielcy ludzie nie są ulepieni z tej samej gliny, co inni, więc:

 

Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy / Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem.

Budowa i język utworu

Wiersz jest podzielony na trzy części. W pierwszej, paralelnej, składającej się z szeregu pytań retorycznych, podmiot liryczny zwraca się do najbardziej znanych pisarzy, polityków, filozofów. W drugiej i trzeciej części mówi już tylko do Adama Mickiewicza.

Wiersz jest typowym przykładem liryku Norwidowskiego. Utwór składa się z ponumerowanych strof, podmiot liryczny zawiesza głos w ostatniej strofie pierwszej części, natomiast dwie ostatnie stanowią wiersz nieregularny, pozbawiony rymów i posiadający różną ilość wersów.

Kontynuacje i nawiązania

Motyw poety:

• Horacy, Exegi monumentum;
• Jan Kochanowski, Pieśń XXIV i IX;
• Adam Mickiewicz, Dziady, część III;
• Adam Mickiewicz, Arcymistrz;
• Antoni Słonimski, Czarna wiosna;
• Jan Lechoń, Herostrates;
• Czesław Miłosz, Ars poetica?

Bibliografia przedmiotowa

• A. Witkowska, R. Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1999.
• Z. Stefanowska, Strona romantyków: studia o Norwidzie, Lublin 1993.
• W. Toruń, Wokół Norwidowskiej koncepcji słowa, Lublin 2003.