Pieśni Kochanowskiego - [Czego chcesz od nas, Panie...]

Typ liryki

Wiersz Jana Kochanowskiego przyjmuje postać monologu lirycznego, który stanowi podstawową formę liryki bezpośredniej. W liryce tej podmiot ujawnia się w pierwszej osobie i wprost werbalizuje swoje myśli, marzenia i pragnienia.

Podmiot liryczny i jego kreacja

Podmiotem lirycznym z całą pewnością jest człowiek wierzący, który już na początku w formie apostrofy zwraca się do Boga. Mówi on w imieniu pewnej grupy ludzi. Wskazuje na to użyty w tekście zaimek: „nas”. Można przyjąć, że chodzi tu o ludzi ufających i wdzięcznych Bogu. Jednocześnie podmiot ten po chwili wypowiada się w swoim imieniu: „wiem”. Naturalnie pytanie, które zadaje już na początku tekstu, ma charakter wyłącznie retoryczny, gdyż człowiek w żaden sposób nie jest w stanie odwdzięczyć się Bogu za jego hojność, dobroć, miłość i opiekę.

Sensy utworu

• Relacja Bóg – człowiek – należy zwrócić uwagę na kierunek wertykalny, człowiek jest na ziemi, Bóg w niebie i patrzy na człowieka z wysokości swego majestatu.

• Obraz Boga – wielki, wszechmocny, stwarzający świat za pomocą słowa, obdarowujący człowieka wszystkim, czego potrzebuje, niezmierzony, wieczny. Pojawia się tu topos Deus artifex – Boga artysty. Bóg to artysta, który tworzy najlepszy z możliwych światów - różnorodny w bogactwie, oczarowujący człowieka pięknem. Jest to również świat logiczny, uporządkowany i posiadający własną hierarchię (oczywiście najwyżej stoi tu Bóg). Taka wizja, zgodna zresztą z Biblią, przedstawiona została przez renesansowego, włoskiego myśliciela Giovanni Pico della Mirandolę w De hominis dignitate (Mowie o godności człowieka), która stała się manifestem myśli humanistycznej w Europie.

Tyś niebo zbudował / I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował; / Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi /I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

• Obraz człowieka – mały, skromny, zawdzięczający absolutnie wszystko Bogu, składający Panu całego siebie i oddający Mu cześć:

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!

Gatunek literacki

Utwór Kochanowskiego jest hymnem. Słowo „hymn” pochodzi od greckiego słowa hymnos i zgodnie z definicją Słownika terminów literackich oznacza uroczystą pieśń pochwalną, sławiącą bóstwa, bohaterów, wielkie idee, wartości, instytucje. Jest to jeden z podstawowych gatunków liryki chóralnej, która znana jest literaturze od antyku (hymny homeryckie pisane przez hymnodów, peany na cześć Apollona i dytyramby na cześć Dionizosa pisane przez Pindara, Simonidesa z Kos, Safonę). W okresie renesansu hymny nawiązywały do zasad antycznych (budowa stroficzna, uroczysty, patetyczny ton wypowiedzi, regularność strof i rymów), ale hymny najczęściej utrzymane były w duchu religijnym. Można także uznać hymn Kochanowskiego za rodzaj intymnego monologu skierowanego do Boga, a więc modlitwy.

Kontynuacje i nawiązania

• Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie.
• Adam Ziemianin, Modlitwa końca mojego wieku.
• Leopold Staff, Radość.
• Czesław Miłosz, Trwoga.
• Jan Twardowski, Dziękuję.

Bibliografia przedmiotowa

• J. Krzyżanowski, Poeta czarnoleski. Studia literackie, Warszawa 1984.
• M. R. Mayenowa, O języku poezji Jana Kochanowskiego, Kraków 1983.
• S. Grzeszczuk, Jan Kochanowski - "Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?", (w zbiorze:) Lektury polonistyczne. Średniowiecze - renesans – barok, t.1, pod red. A. Borowskiego, J. S. Gruchały, Kraków 1994.
• J. Pelc, Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej, Warszawa 1980.
• J. Pelc, Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej od XVI do połowy XVIII wieku, Warszawa 1965.