Ferdydurke - Gatunek literacki i język utworu

Styl i język powieści

Styl i język powieści jest oryginalny i pełen zaskakujących semantycznie wyrazów (semantyka – dział językoznawstwa zajmujący się znaczeniem słów). Mamy wrażenie, że pisarz cały czas bawi się językiem, bo mamy do czynienia przez cały tok powieści ze swoistą grą słów. Najbardziej szokuje czytelnika wielokrotne powtarzanie wyrazów, które sprawiają wrażenie zupełnego abstrakcjonizmu, jak: „gęba”, „pupa”, „belfer”, „łydka”, „parobek” oraz neologizmów typu: „upupić”, „zbelfrzeć”, „sukcesina”, „ferdydurke”. Wiele z tych wyrazów jest obecnych w naszym codziennym języku, głównie posługujemy się wyrazami „upupić” i „przyprawiać gębę” oraz „belfer” i „gęba”. Pojęcia te są sposobem na wyrażenie własnego światopoglądu przez pisarza. Język powieści jest barwny, giętki, jędrny i soczysty, ale zarazem skomplikowany, co sprawiają słowa-klucze, których niezrozumienie nie pozwala na odczytanie właściwego sensu i przesłania powieści.

Gatunek literacki

Ferdydurke to powieść awangardowa. Awangarda to zbiorowa nazwa XX-wiecznych kierunków artystycznych panujących głównie w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku, wyrosłych z takich kierunków, jak: futuryzm, ekspresjonizm, kubizm, dadaizm, nadrealizm. Powieść awangardowa różni się formą przekazu artystycznego i nastawiona jest na eksperyment zarówno w prezentacji bohaterów, sposobie narracji, jak i w kreacji świata przedstawionego. W powieści awangardowej, która realizuje się głównie przez deformację rzeczywistości, przy wykorzystaniu groteski i karykatury, wszystko niemal funkcjonuje na granicy absurdu. Cechuje ją też brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy poszczególnymi partiami powieści i niejednorodność stylu, narracji i gatunku. Narracja w powieści Ferdydurke jest wielopłaszczyznowa, a narrator wyraża pogląd autora, pogląd narratora i pogląd bohatera, czyli pełni trzy role, które pozostają w stosunku do siebie w opozycji (sprzeczności). Dwie nowelki poprzedzone przedmowami stanowią dygresje odautorskie i mamy tu do czynienia z narracją trzecioosobową, podobnie w trzeciej osobie wyraża swoje poglądy narrator. Tylko „ja” narracyjne bohatera Józia prowadzone jest w pierwszej osobie. Różnorodne sposoby narracji sprawiają, że pojawiają się w powieści różne gatunki literackie, np. pamiętnik, powiastka filozoficzna, poemat dygresyjny.

Takie ukształtowanie narracji potwierdza próbę ucieczki przed formą, jaką były dla pisarza rygory powieści klasycznej. Dzięki tej wieloplanowości narracja jest zmienna i płynna.