Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki - Gatunek literacki

Wiek XVIII to czas narodzin nowego gatunku literackiego, jaki zdominuje piśmiennictwo kolejnych epok – chodzi rzecz jasna o powieść. Powstają wówczas dzieła, jakie są kamieniami milowymi w rozwoju tej formy organizowania dzieła literackiego (Historia życia Toma Jonesa Henryka Fieldinga [1749], Robinson Cruzoe Daniela Defoe [1719], Pamela Samuela Richardsona [1740]). Najważniejszą cechą oświeceniowej powieści jest to, że przedstawia ona awans społeczny bohatera – odtąd opisywani będą już nie tylko postaci niezwykłe (jak w eposach), ale zwykły, przeciętny przedstawiciel danej społeczności. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego to natomiast pierwsza nowożytna powieść polska. Jest to więc dzieło o niepodważalnym znaczeniu dla dalszego rozwoju rodzimego piśmiennictwa, jako że wytycza nowe drogi jego rozwoju. Warto wiedzieć, że sam Krasicki aktywnie uczestniczył w ulepszaniu formy powieściowej, tworząc kolejne dzieła. Pan Podstoli (1778-1804) oraz Historia (1779) to dwie kolejne jego powieści. Obie, mimo że nieco dojrzalsze w swej wymowie i posiadające bardziej precyzyjną konstrukcję, nie zyskały już takiej popularności, jak Doświadczyński. O tym, jak wiele Krasickiemu współczesny czytelnik zawdzięcza, świadczy to, że każda rodzima powieść, jaką weźmie on dziś do ręki, ma swoje praźródło właśnie w dziele Krasickiego. O Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach można powiedzieć jeszcze jedno, jeśli idzie o zagadnienia gatunkowe. Jest ona mianowicie programowym zaprzeczeniem twórczości romansowej, można rzec, że jest to wręcz „antyromans”. Jak pamiętamy, romanse były bardzo rozpowszechnionym zwłaszcza w piśmiennictwie barokowym gatunkiem literackim. Przedstawiały one zawiłą i banalną historię miłosną, bogatą w liczne, często wysoce nieprawdopodobne perypetie i sploty wydarzeń, a kończące się ponownym zejściem rozłączonych kochanków. Krasicki pisze swoją powieść, tworząc z niej parodię romansu. Wyraża bowiem przekonanie, że wydarzenia w opisywanym świecie nie mogą wychodzić poza ramy prawdopodobieństwa, o ile nie służy to kluczowym celom poznawczym (pobyt bohatera na wyspie Nipu). Tendencja romansowa jest tu wykpiona najwyraźniej przez motyw pierścienia (niemal nieodłączny element każdej ówczesnej fabuły romansowej), dzięki któremu poznają się po latach zakochani, co w Doświadczyńskim znalazło się również, ale w tonacji silnie satyrycznej.