Świętoszek - Gatunek literacki

Dzieło Moliera jest komedią. Podstawową kategorią strukturalną tego gatunku (wyznacznikiem) jest komizm. Wyróżniamy komizm charakterów, sytuacyjny i językowy. W sztuce dyrektora teatru, humor występuje na wszystkich wyżej wymienionych „poziomach” tekstu. Scena, w której szanowany przez wszystkich domowników Orgon ukrywa się pod stołem, by następnie znienacka „ukazać się oczom” zaskoczonego Świętoszka jest przykładem komizmu sytuacyjnego. Podobnie jak scena, w której pan domu chce spoliczkować uciekającą przed nim pokojówkę. Sytuacja ta jest również przykładem komizmu charakteru, który ujawnia się w gestach postaci (Orgon przemawia do córki, lecz staje tak, by móc spoliczkować służącą, gdy ta tylko wypowie słowo). Humor słowny mieści się w ironicznych wypowiedziach Doryny (por. akt I, sc. VI, wers 258; akt V, sc. III, wers 85), a także w czterokrotnym powtórzeniu słowa „Biedaczek”(por. akt I, sc. VI).

Molier w swojej sztuce podejmuje bardzo poważny temat, jesteśmy „świadkami” dramatycznych zdarzeń (ojciec wyrzuca syna z domu), jednak nie odczuwamy powagi sytuacji, ponieważ autor umiejętnie dozuje humor (w tej samej scenie Orgon i Tartuffe klękają przed sobą na kolana, co nadaje scenie komiczne „zabarwienie”). Świętoszek Moliera jest komedią charakterów. W tak sklasyfikowanym dziele na plan pierwszy wysuwa się postać, jej namiętności i cechy charakteru. Dzieło dyrektora teatru spełnia ten warunek, o czym świadczą kreacje Świętoszka i Orgona. Są oni doskonale „odmalowanymi” typami ludzkiej natury, a ich cechy charakteru, celowo wyeksponowane (w przypadku pana domu – naiwność, a u Świętoszka zakłamanie i gwałtowność pragnień miłosnych) stają się głównym motorem napędzającym akcję. Warto pamiętać, że w sztuce tej wyróżniamy dwóch głównych bohaterów, chociaż to Tartuffe jest tytułową postacią.

Utwór Moliera jest również komedią obyczajową, bowiem ośmiesza przywary społeczeństwa francuskiego XVII wieku (szczególnie mieszczaństwa). Piętnuje szerzącą się obłudę i nieograniczoną władzę ojca, poprzez pokazanie negatywnych konsekwencji takich zachowań. Zatem komedia Moliera nie tylko ośmiesza i krytykuje ówcześnie panujące obyczaje, ale pełni również funkcje dydaktyczne. Świętoszek nie jest jednak przesiąknięty oschłym edukacyjnym tonem. Utwór, według Boya-Żeleńskiego, jest nie tylko „arcydziełem komedii obyczajowej i komedii charakterów; jest to zarazem pierwsza od Arystofanesa satyra społeczna na scenie, i to satyra najwyższej doniosłości”.