Boska komedia - Geneza i znaczenie tytułu

Geneza utworu

Informacje ogólne

Boska komedia Dantego uchodzi za najwspanialsze osiągnięcie piśmiennictwa włoskiego i jest zaliczana do najściślejszego kanonu arcydzieł literatury światowej wszech czasów. To pierwsze wielkie dzieło, jakie zostało we Włoszech napisane w języku narodowym. Dante rozpoczął pracę nad swoim ogromnym poematem w roku 1307, zaś ukończył ją ledwie na rok przed śmiercią, w roku 1321. Utwór ma charakter eschatologiczny, czyli przedstawia wyobrażenie życia po śmierci, ulubiony przez poetów i filozofów niezgłębiony i zawsze uniwersalny temat.

Okoliczności powstania utworu

Boska komedia odzwierciedla światopogląd Dantego, jego sposób myślenia i postrzegania świata. Wykazuje też liczne związki z biografią autora. W ten sposób dzieło owo zyskuje w pewien sposób charakter osobisty. Warto pamiętać, że Dante w latach pisania Boskiej komedii jest postacią, jaka nie znajduje uznania i zrozumienia w społeczności średniowiecznej. Dzieło staje się tym samym okazją do rozrachunku, przelania na papier gorzkich rozczarowań i niepowodzeń życiowych jego twórcy. Ujawnia zatem takie fakty z życia poety, jak: niemożność poślubienia wielkiej miłości jego życia, wygnanie, ograniczenie swobód majątkowych i zależność od protektorów. W ten sposób wędrówka Dantego przez kolejne kręgi piekła, czyśćca, nieba wykazuje dużą zbieżność z jego faktyczną tułaczką po północnych Włoszech (Werona, Padwa, Rawenna). Podróż Dantego w zaświaty ma też wymiar edukacyjny, poznawczy. Służyć ma ona zyskaniu wiedzy i głębokiej autorefleksji. Dzieło zawiera także szereg nawiązań do aktualnej, współczesnej poecie sytuacji politycznej i społecznej. Przeciwstawia się on np. partii politycznej, z jaką był związany (gwelfowie), nie akceptując form gwałtu i agresji, jakie dla tego ugrupowania są właściwe.

Znaczenie tytułu

Dzisiejszy tytuł dzieła jest nieco mylący. Nie pochodzi on od autora, lecz stworzony został przez późniejszych komentatorów utworu. Sam Dante zatytułował swój tekst mianem Komedia, co wynikało z ówczesnej świadomości gatunkowej. Wydawać by się mogło, że chodziło tutaj o związki z twórczością dramaturgiczną, ale owe powiązanie z antycznymi poetykami nie jest tutaj silnie zaakcentowane. Dzieło odnosi się natomiast do pewnych ustaleń, jeśli idzie o jego styl, temat i język. Jeśli idzie o temat, to komedią zwano w okresie średniowiecza każdy utwór, który miał szczęśliwe zakończenie. W zakresie języka, jakim posługuje się poeta, zwraca szczególną uwagę fakt, że nie tworzy on swego dzieła w modnej wówczas łacinie, języku ludzi wykształconych, lecz posługuje się językiem narodowym. Stylistycznie utwór jest niejednorodny. Nie jest bowiem pisany wyłącznie stylem wysokim, podniosłym, wykazującym skłonności do patetyczności i patosu. Wręcz przeciwnie – często wykorzystuje poeta niższe style obrazowania, przez co jego utwór zyskuje na wielowątkowości, różnorodności i staje się niezwykle oryginalny. Faktycznie możemy odnaleźć w Boskiej komedii cały repertuar sposobów kształtowania opowieści i jej zabarwienia stylistycznego. Od realistycznych i niezwykle sugestywnych, ale niekiedy też prozaicznych, naturalistycznych czy obscenicznych opisów piekła, po ekstatyczne wizje nieba. Uzupełnienie tytułu dzieła o przymiotnik „boska” (w oryginale włoskim La divina commedia) powstało 20 lat po śmierci Dantego, a wprowadził go i zadecydował o jego trwałości Giovanni Boccaccio. Miało ono oddać cześć twórcy dzieła i jego niezwykłej wyobraźni oraz kunsztowi poetyckiemu. Od wieku XVI owo dodatkowe określenie, zawarte w formule tytułowej, spoiło się na tyle silnie, że w kolejnych wydaniach poematu stanowiło już integralny element tytułu.