Kartoteka - Geneza utworu i znaczenie tytułu

Geneza utworu

Różewicza interesowało ukazanie świata w stanie rozpadu, chaosu. Niepokoje artysty, a przede wszystkim jego udział w II wojnie światowej, miały wpływ na ukazanie tragizmu jego pokolenia, które ocalało, ale już nie mogło powrócić do szczęśliwego, spokojnego życia. Wojna wywarła olbrzymi wpływ na twórczość Różewicza. W Kartotece m.in. zaprezentował człowieka „zarażonego wojną”.

Szkice do Kartoteki powstały około 1957 roku, pod wpływem Krzeseł Eugène Ionesco. Utwór pojawił się w latach 1958/59 na łamach „Dialogu”, już w 1960 roku wystawiono go w Warszawie, rok później wydano wraz z poematem Zielona Róża. Dramat doczekał się wielu przekładów, trafił na sceny wielu krajów, szczególnym zainteresowaniem cieszył się w teatrach eksperymentalnych.

Kartoteka jako dramat otwarty nie ma konkretnego zakończenia, dlatego Różewicz dodawał kolejne sceny, w wyniku czego powstała nowa wersja dramatu – Kartoteka rozrzucona. Rozwinięcie Kartoteki sugerował już Konrad Swinarski, jej inscenizator, w 1973 roku. Utwór uważano wtedy za ideał współczesnego polskiego dramatu, ale wciąż możliwy do rozwinięcia, dlatego Różewicz napisał nową wersję. Jej wydanie wcale nie unieważniło starej, ale zmieniło sposób jej odczytywania.

Znaczenie tytułu

Najważniejsza interpretacja tytułu odnosi się do sposobu przedstawienia biografii Bohatera. Nie jest ona spójna, składa się z wyrwanych z kontekstu faktów, spotkań, rozmów, wywiadów, aneksów. „Kartoteka” to zbiór kart zawierających określone informacje, ułożonych według pewnego systemu. O ile pierwszy warunek definicji jest niezaprzeczalnie spełniony, o tyle drugi może budzić wątpliwości. Tekst ma przecież luźną, nieuporządkowaną kompozycję. Jednak jest to zabieg celowy – odzwierciedla ona chaos i bezsens życia Bohatera (a jednocześnie uczestników II wojny światowej). Zastosowanie takiej techniki, czyli rozbicie kompozycji, uwydatnia rozbicie wewnętrzne człowieka, którego młodość została brutalnie skrócona, a spokój na zawsze zakłócony.

Zatem jest to luźny zbiór kartek z szuflady, zapiski, które wydają się z pozoru do niczego niepotrzebne i nieistotne, ale jednak mają miejsce w kartotece – tworzą postać bierną, jednak nie bez przyczyny – to przykre zdarzenia wywarły wpływ na jej psychikę i zachowanie.