Typ liryki
Jako że wiersz powstał wkrótce po śmierci męża poetki można zaliczyć go do liryki maski, gdyż wyrażane w treści uczucia możemy przypisać autorce.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiotem lirycznym wiersza jest kot, który myśli i czuje podobnie jak człowiek. Wprawdzie odbiera rzeczywistość za pomoc właściwego zwierzętom instynktu, ale ten podpowiada mu, że oto zabrakło nagle kogoś, kto zawsze był. Niby wszystko jest takie samo w mieszkaniu, niby niezmienione, ale „pozamieniane”, niby wszystko stoi na swoim miejscu, a jednak jest „porozsuwane”, czyli świat podmiotu lirycznego uległ dezintegracji i to zarówno w sensie fizycznym, jak i psychicznym. Kot tęskni za swoim panem, szuka go:
Do wszystkich szaf się zajrzało./ Przez półki się przebiegło./ Wcisnęło się pod dywan i sprawdziło.
Te nieosobowe formy czasownika świadczą, że przeżycia mogą dotyczyć kogoś innego niż kot. Podmiot liryczny ma żal do swego pana:
[…] tego nie robi się kotu. / Bo co ma począć kot / w pustym mieszkaniu
Nasłuchuje każdego odgłosu kroków na schodach i jest rozczarowany, że to nie „te” kroki. Zakłócony został jego rytm życia, ustalony ład i porządek, w którym wszystko miało swoje miejsce i czas, odbywało się „w swojej zwykłej porze”. Z jego punktu widzenia takie nagłe zniknięcie pana nie jest czymś oczywistym i normalnym. Niezachwianie wierzy w powrót gospodarza, któremu zademonstruje, jak jest obrażony jego zniknięciem i udowodni, że przecież jest kimś ważnym, kogo należy traktować z szacunkiem.
Sensy utworu
Śmierć najboleśniej dotyka tych, którzy przeżyli czyjeś odejście i muszą żyć dalej. Metafizyczny niepokój wynika stąd, że dla poetki-relatywistki nie istnieją prawdy absolutne i ostateczne. Poza tym autorka, wielka humanistka, czyniąc bohaterem lirycznym kota podkreśliła ścisły związek człowieka nie tylko z drugim człowiekiem, ale z każdym żyjącym stworzeniem, z szeroko pojętą naturą, którą w wierszu reprezentuje kot. Akcentuje, że nie tylko ludzie zdolni są do odczuwania uczuć wyższych takich, jak: miłość, szczęście, wrażliwość, żal, cierpienie czy tęsknota. Kot nie ma pojęcia o czymś takim, jak śmierć, ale dotkliwie odczuwa nieobecność kogoś, kto wcześniej „był i był”, odczuwa ją wyłącznie instynktownie. W takim razie rodzi się pytanie, jak takie cierpienie musi dotykać świadomego swego jestestwa i nieuchronności śmierci człowieka. Śmierć jest pojęciem abstrakcyjnym i od wieków stanowi przedmiot lęków, ale i fascynacji człowieka ze względu na swoją mroczną tajemnicę.
Budowa i język utworu
Wiersz zbudowany jest z pięciu strof o różnej długości wersów. Jest to wiersz wolny, bezrymowy. Język jest potoczny i prosty, cechuje go oszczędność słów, starannie dobranych i stosownych do opisywanej sytuacji lirycznej.
Kontynuacje i nawiązania
Motyw samotności w literaturze, np.
- Lament świętokrzyski
- Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera
- Adam Mickiewicz Sonety krymskie
- Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka
- Henryk Sienkiewicz Latarnik
- Gustaw Herling-Grudziński Wieża
- Anna Świrszczyńska Stara wariatka; Jak język dzikiego kota
- Janusz Wiśniewski Samotność w sieci
- Samuel Beckett Czekając na Godota
Bibliografia przedmiotowa
- R. Matuszewski, O wierszach Szymborskiej, Kraków 1981.